Những hối tiếc lịch sử của Mikhail
Gorbachev
- Chủ nghĩa Cộng sản đã đi từ
khát khao tốt đẹp cho nhân loại nhưng ảo tưởng, chân thành nhưng nguy hiểm của
Marx-Angel sang tư lợi quyền lực, thủ đoạn và quyết liệt sắt máu của Lenin,
Stalin, Mao, Hồ… Có thể nói với Nghị quyết 1481 của Hội đồng châu Âu nhân loại đã đóng
dấu “tội ác” vào Chủ nghĩa Cộng sản và đưa nó vào một góc trong viện bảo tàng
lịch sử.
Chủ nghĩa Cộng sản như đã thấy là hết sức tai hại và không
thể cải tạo. Sự tồn tại của các chế độ toàn trị cộng sản luôn đồng nghĩa với
dối trá, bạo lực và tha hóa con người. Nhưng những người cộng sản (là đảng viên
cộng sản) không phải là Chủ nghĩa Cộng sản và cũng không hoàn toàn đồng nhất
với chế độ toàn trị cộng sản dù họ có thể ở những vị trí lãnh đạo cao nhất. Các
đảng viên cộng sản - những con người - luôn có khả năng thay đổi và nhiều người
trong số họ, một khi tỉnh thức thực sự, vẫn có thể đóng góp tích cực cho tiến
bộ của quốc gia và nhân loại. Goóc-Ba-Chốp (Gorbachev – phiên âm theo tiếng
Anh) là một trong những người như thế. Dư luận tiến bộ thế giới đều thống nhất:
Gorbachev là người đã có công to lớn với nhân loại - khởi sự cho việc giải thể
hệ thống Xã hội chủ nghĩa, kết thúc sự ngự trị của Chủ nghĩa Cộng sản ở mức độ
thế giới. Nhưng Gorbachev vẫn không hài lòng với bản thân khi nhìn lại mình.
Như Cây Tre Việt Nam trân trọng giới thiệu bản dịch tiếng
Việt bài viết về cuộc phỏng vấn Gorbachev cách đây hơn một năm:
Mikhail Gorbachev: Lẽ
ra tôi đã phải bỏ đảng Cộng sản sớm hơn
Jonathan Steele (guardian.co.uk)
Người dịch: Việt Hùng
Vị cựu Tổng thống nhìn lại vai trò của mình trong tiến trình
sụp đổ của Liên Xô cách đây 20 năm trong một cuộc phỏng vấn dành riêng cho The
Guardian.
Gorbachev.
Photo: Adrian Dennis/AFP/Getty Images
Các chính khách hiếm khi thừa nhận lỗi lầm của mình, nhưng
Mikhail Sergeyevich Gorbachev thì luôn thuộc một đẳng cấp khác. Cho nên không
có gì ngạc nhiên, khi ông nhìn lại quãng thời gian sáu năm đầy biến động của
mình khi nắm quyền lực tối cao của Liên Xô, ông sẵn sàng nói đến những sai lầm
ông đã phạm.
Trong cuộc phỏng vấn dành riêng cho The Guardian, ông đã nếu
đích danh ít nhất năm sai lầm. Những sai lầm đó không chỉ dẫn đến sự suy sụp
của bản thân ông cách đây 20 năm mà chúng còn mang lại sự sụp đổ của Liên bang
Xô Viết và tạo nên một nền kinh tế tự do nhưng bất kiểm soát đã giúp một vài
người Nga trở thành tỷ phú trong khi lại nhấn chìm hàng triệu người khác xuống
hố nghèo khổ.
Ngày hôm nay Gorbachev đã thể hiện với một hình ảnh khoan
thai, thậm chí tươi vui, nhưng vẫn thấy thấp thoáng những cơn quặn đau đắng
cay, đặc biệt khi bàn đến Boris Yeltsin, đối thủ chính của ông, hoặc khi ông
nói về những kẻ đã âm mưu đẩy ông vào tình trạng quản thúc tại gia ở Crimea
trong cú đảo chính hụt 20 năm trước.
“Họ muốn khích bác để đẩy tôi vào cuộc đánh nhau và thậm chí
vào cả cuộc đấu súng để có thể tiêu diệt tôi.” ông nói.
Khi được hỏi về những điều mà ông cảm thấy hối tiếc nhất,
ông trả lời ngay không do dự: “Đó là việc tôi nấn ná quá lâu với nỗ lực
cải tổ đảng Cộng sản.” Lẽ ra ông đã phải từ chức vào tháng Tư năm
1991, ông nói, và đứng ra thành lập một đảng dân chủ cải cách vì những người
Cộng sản đã tạo ra những ngáng trở cho mọi thay đổi cần thiết.
Nhận định này chắc chắn sẽ rất hấp dẫn đối với các nhà sử
học vì đây là lần đầu tiên Gorbachev thừa nhận công khai rằng ông cần phải từ
bỏ đảng Cộng sản vài tháng trước cú đảo chính tháng Tám năm 1991. Trong hồi ký
xuất bản năm 1995 Gorbachev chưa nói tới điều này.
Vào mùa xuân năm 1991, Gorbachev đã bị mắc kẹt giữa hai
khuynh hướng quyền lực khiến ông rất khó xoay trở. Một bên là phe bảo thủ và
những kẻ phản động trong đảng cứ cố lật ngược mọi chính sách của ông. Còn bên
kia là những người tiến bộ muốn ông thiết lập một hệ thống chính trị đa đảng và
đưa đất nước đi theo xu hướng cải cách thị trường.
Tình trạng trở nên cực điểm khi diễn ra một phiên họp của Ủy
ban Trung ương đảng Cộng sản vào tháng Tư năm 1991. Trong phiên họp đó, một số
người đã đòi phải tuyên bố tình trạng khẩn cấp và áp đặt trở lại chế độ kiểm
duyệt. Theo hồi ký của ông thì Gorbachev đã phản ứng lại rất gay gắt: “Tôi
đã mỵ dân quá đủ rồi. Tôi sẽ từ chức.”
Trong cuộc phỏng vấn với The Guardian, ông giải thích tường
tận thêm những gì đã xảy ra: “Bộ chính trị (cơ quan quyết định cao nhất
trong ủy ban trung ương) đã triệu tập một phiên họp trong 3 giờ đồng hồ mà
không có tôi. Sau đó tôi biết được là họ đã phê phán tôi nhưng cuộc thảo luận
chẳng đi đến đâu. Ba giờ đồng hồ sau họ đến mời tôi trở lại và yêu cầu tôi rút
lại quyết định từ chức. Trong suốt thời gian đó thì những người ủng hộ tôi
trong ủy ban trung ương đã lập ra một danh sách và có hơn một trăm người ký tên
đồng ý với việc thành lập một đảng mới.”
Khi ủy ban trung ương nhóm họp trở lại, những bức xúc đã
lắng xuống và Gorbachev đã rút lại quyết định từ chức và cũng không có ai muốn
đưa vấn đề này ra biểu quyết. Nhưng ngay cả khi Gorbachev từ chức khỏi đảng thì
ông vẫn còn là tổng thống của Liên bang Xô Viết. Trong hồi kí ông viết: “Đến
hôm nay tôi vẫn thường băn khoăn là phải chăng tôi cứ khăng khăng phải từ chức
tổng bí thư cho bằng được. Một quyết định như thế rất có thể sẽ phù hợp hơn cho
bản thân tôi. Nhưng lúc đó tôi lại cảm thấy mình không có quyền “từ bỏ đảng”,
”Đảng đã cai trị nước Nga suốt từ năm 1917 và thật khó cho bất kỳ người dân nào
sống ở Nga, đặc biệt là các quan chức đã có cả sự nghiệp như là một viên chức
của Đảng, lại hình dung được cảnh Đảng từ bỏ quyền lực.”
Nhưng hôm nay, những hoài nghi, lo lắng này của Gorbachev
không còn nữa. “Bây giờ thì tôi nghĩ là đáng ra tôi phải lợi dụng ngay
cơ hội đó để thành lập một đảng mới và phải kiên quyết từ bỏ đảng Cộng sản bằng
được. Đảng lúc đó đã trở thành sự kìm hãm tiến trình cải cách cho dù chính Đảng
đã khởi xướng cải cách. Nhưng tất cả bọn họ đều nghĩ là cải cách chỉ cần ở bề
ngoài thôi. Họ cho rằng cứ sơn phết cho đẹp ở phía ngoài là được, còn bên trong
thì vẫn y nguyên sự hỗn độn, rối ren cũ kỹ.”
Điều hối tiếc thứ hai, ông nói, là ông đã không bắt tay cải
tổ Liên Xô và trao thêm quyền lực cho 15 nước cộng hòa sớm hơn nữa. Vào lúc ông
bắt đầu nghĩ đến việc hình thành một liên bang lỏng lẻo hơn khoảng đầu năm
1991, thì ba nước vùng Baltic đã tuyên bố độc lập rồi. Và máu đã đổ ở Lithuania
và Azerbaijan trong vùng Caucasus. Dưới sự lãnh đạo đầy tham vọng của Boris Yeltsin,
nước Nga – nước cộng hòa lớn nhất trong liên bang- cũng đã trở nên ghê gớm, đòi
hỏi phải được kiểm soát nhiều hơn ngân sách của cả Liên bang Xô Viết. Một số
phân tích gia hiện nay cho rằng toàn bộ hệ thống Xô Viết lúc đó là không thể
cải tổ được và bất kỳ một sự thay đổi nào cũng đều sẽ dẫn đến một tiến trình
chuyển đổi ngày càng sâu sắc hơn không thể ngăn cản được. Theo những phân tích
như thế thì việc Gorbachev mất quyền lực là điều không thể tránh khỏi.
Nhưng Gorbachev vẫn là người vui vẻ, phần vì do bản tính của
Gorbachev là người rộng lượng, có nhân cách cao thượng và ông lại có một cuộc
sống gia đình hạnh phúc (cho đến tận khi người vợ Raisa Maximovna của ông qua
đời vì bệnh máu trắng năm 1999). Sự thua cuộc vẫn không khiến ông trở nên cay
cú hay nghi kỵ. Ông cho rằng mọi vấn nạn chính của Liên bang Xô Viết vẫn còn
trong khả năng giải quyết cho tới khi xảy ra cuộc đảo chính tháng Tám năm 1991
– biến cố đã xô đẩy các lực lượng đang cạnh tranh với nhau vào một động lực
mới.
Thời điểm đó cũng là lúc đảng Cộng sản phải chuẩn bị đưa ra
dự thảo một chương trình mới vào tháng 11 năm 1991. Quốc hội trước đó cũng đã
thông qua một “kế hoạch chống khủng hoảng” để thúc đẩy các cải
cách kinh tế. 12 nước cộng hòa Xô Viết còn lại sau khi ba nước Baltic tách khỏi
cũng đã chấp nhận các điều khoản của một thỏa ước trao thêm quyền tự quyết về
kinh tế và chính trị cho họ trong khi vẫn chấp nhận phó thác vấn đề quốc phòng
và ngoại giao cho chính quyền liên bang. Bản thỏa ước đó đã được dự trù sẽ ký
kết vào ngày 20 tháng Tám.
“Tôi đã phạm sai lầm ở đây. Tôi đã đi nghỉ phép. Nếu không
đi nghỉ 10 ngày có lẽ tôi đã hoàn tất…Tôi đã chuẩn bị bay đến Moscow để ký bản
thỏa ước đó,” ông nói. Nhưng ngày 18 tháng Tám một nhóm người không mời đã đến.
Tôi nhấc điện thoại để hỏi họ là ai và ai đã phái họ đến, nhưng không có tín
hiệu gì. Điện thoại đã bị cắt.”
Lúc đó Gorbachev đang cùng với vợ và gia đình của cô con gái
Irina nghỉ tại một biệt thự của chính phủ ở Foros bên bờ Biển Đen. Toàn khu
nghỉ dưỡng đã bị bao vây canh gác suốt ba ngày cho tới khi cú đảo chính bị dập
tắt bởi sự kháng cự của Yeltsin, sự chia rẽ trong quân đội và do những bất hòa
nội bộ của nhóm âm mưu đảo chính gồm hơn chục người, đều là các bộ trưởng hoặc
cán bộ cao cấp của Đảng.
Gorbachev mạnh mẽ bác bỏ các giả thuyết cho rằng ông đã bật
đèn xanh cho đảo chính.“Người ta vẫn nói một cách sai lạc rằng Gorbachev vẫn
giữ được liên lạc và tôi đã tổ chức tất cả những thứ đó. Họ bảo Gorbachev đã
nghĩ rằng cuối cùng ông ta vẫn thắng bất chấp mọi chuyện xảy ra. Thật là kỳ
cục, hoàn hoàn kỳ cục,” ông nói. “Những người (đảo chính) đó
muốn soán vị lãnh đạo và muốn duy trì hệ thống cũ. Đó là cái họ muốn. Họ đòi
tôi viết một bản thông báo từ nhiệm chức vụ tổng thống vì lý do sức khỏe.”
Raisa Maximovna đã ghi nhật ký suốt những ngày họ bị quản
thúc. Trong nhật ký bà viết rằng Gorbachev cảnh cáo những cảnh vệ là ông sẽ sử
dụng “những giải pháp cực đoan” nếu đường dây liên lạc với thế
giới bên ngoài không được nối lại.
Đây chỉ là đòn gió, Gorbachev bảo tôi thế. “Đó là
một phần trong kế sách của tôi…Tôi chỉ muốn gây áp lực với họ đồng thời cũng
muốn tránh việc khiêu khích họ…Những giải pháp cực đoan của tôi chỉ là về ngoại
giao và chính trị thôi. Lúc đó tôi có đủ khả năng qua mặt họ. Nhưng nếu không
có những hành động của nhân dân trên Moscow thì chắc vị thế của tôi đã bị treo
lơ lửng trên không rồi. Nhân dân ở Moscow lúc đó đã phản đối đảo chính. Họ đã
được Yeltsin dẫn dắt và đó là lý do vì sao chúng ta phải công nhận và trao lại
công lao xứng đáng cho Yeltsin. Ông ta đã hành động đúng.”
Là một trong những nhà báo của The Guardian có mặt tại
Moscow suốt thời gian diễn ra đảo chính, tôi nhắc lại cho Gorbachev rằng lời
kêu gọi tổng đình công của Yeltsin đã không được hưởng ứng và nhiều người Nga
đã thất vọng và có cảm giác là cuộc đảo chính sẽ thành công. Thế hệ già hơn vẫn
nhớ rõ những đồng chí cứng rắn đã dễ dàng truất ngôi Khrushchev như thế nào và
sau đó đã đưa đến một thời kỳ giải trừ Stalin hóa cho đến khi kết thúc vào năm
1964. Tôi có hỏi Gorbachev điều gì có thể xảy ra nếu những người âm mưu đảo
chính cho bắt giam cả Yeltsin lẫn Gorbachev ngay từ đầu. Liệu họ có thành công
không?
Vị cựu lãnh đạo Xô Viết bảo rằng những câu hỏi giả định thì
không có mấy giá trị. Tương quan lực lượng lúc đó đã ở tình trạng là cuộc đảo
chính sẽ bị dập tắt bất kể những kẻ âm mưu đảo chính hành động như thế nào.
Những người âm mưu đảo chính đã bị lúng túng khi gặp sự kháng cự và từ chối đề
nghị từ nhiệm tổng thống của Gorbachev. Ông còn chỉ ra rằng các lực lượng đặc
biệt đã trở nên bất tuân thượng cấp và nổi loạn khi bị ra lệnh tấn công Nhà
Trắng (tòa nhà Xô Viết Tối cao - quốc hội của Nga. ND)-nơi Yeltsin đang được
hàng ngàn người ủng hộ bao bọc.
Khi Gorbachev liệt kê những thành quả đạt được mà ông rất
đỗi tự hào, ông bắt đầu bằng một từ: “Perestroika.”
Có nghĩa là tái cấu trúc, perestroika là một chương trình
cải cách toàn bộ hệ thống kinh tế và chính trị mà Gorbachev đã cho khởi động
không lâu sau khi ông lên nắm quyền vào tháng Ba năm 1985. Nhưng perestroika
cũng liên quan đến tái cấu trúc quan hệ quốc tế dựa trên việc giải trừ vũ khí
nguyên tử, từ bỏ chính sách can thiệp bằng vũ lực ở nước ngoài và sự thừa nhận
các siêu cường cùng tồn tại trong một thế giới tương thuộc lẫn nhau. Không một
quốc gia nào là ốc đảo hoặc có thể đơn phương hành động.
Chính chính sách không can thiệp mới của Xô Viết đã tạo điều
kiện để các quốc gia Đông Âu có các thay đổi chế độ bằng các cách ôn hòa. “Những
gì chúng tôi đã làm ở khuôn khổ trong nước và trên đấu trường quốc tế là vô
cùng quan trọng. Nó đã đặt ra một lộ trình để kết thúc chiến tranh lạnh, đưa
đến một trật tự mới cho thế giới và, dù còn nhiều điều chưa tốt, đã tạo ra một
phong trào tiệm tiến thoát khỏi nhà nước toàn trị để hướng đến thể chế dân
chủ.”
Nhưng Gorbachev vẫn chưa bao giờ thấy dễ chịu với chín năm
cầm quyền của Yeltsin mà ông cho là thời kỳ hỗn loạn. Ông cũng không đồng ý với
hiệp ước của Yeltsin với các lãnh đạo của Ukraine và Belarus nhằm tuyên bố khai
tử Liên Xô vào tháng 12 năm 1991. Đáng ra ông đã phải loại Yeltsin ra khỏi cuộc
chơi nhiều năm trước khi Yeltsin trở thành một đối thủ trực tiếp.“Có lẽ tôi
đã đối xử với Yeltsin quá dân chủ và tự do. Lẽ ra tôi nên phái Yeltsin đi làm
đại sứ ở Anh hoặc ở một cựu thuộc địa của Anh nào đó,” ông nói.
Ông khen ngợi Putin cho giai đoạn từ lúc bắt đầu vãn hồi ổn
định cho đến khoảng năm 2006. Mặc dù Putin sử dụng một số biện pháp độc đoán,
nhưng theo Gorbachev điều đó có thể chấp nhận được. “Nhưng rồi tới lúc
tôi thấy ông ta thay đổi hệ thống bầu cử, hủy bỏ những cuộc bầu cử thống đốc
các vùng thuộc Nga và bãi bỏ các khu vực bầu cử có một thành viên. Tôi đếm được
20 thay đổi mà tôi không ủng hộ,” ông nói.
Khi cuộc phỏng vấn dài một tiếng đồng hồ gần kết thúc, tôi
hỏi ông cựu tổng thống Xô Viết về sự thay đổi ở Trung Quốc, quốc gia cộng sản
lớn nhất thế giới hiện nay.
Gorbachev đã đánh giá bằng cách nhìn sâu vào lịch sử, ông
chắc chắn rằng cải cách ở Trung Quốc là điều không thể tránh khỏi. Nhưng ông
cho rằng mọi gợi ý cho rằng ông nên theo mô hình Trung Quốc, bắt đầu bằng cải
cách kinh tế hơn là chính trị, đều là sai lầm.
“Tại Liên Xô sẽ chẳng có điều gì thay đổi nếu chúng tôi làm
như thế. Nhân dân đã bị gạt ra một bên, họ bị cách li hoàn toàn khỏi bộ máy làm
chính sách, ra quyết định cho đất nước. Đất nước chúng tôi đã ở một giai đoạn
phát triển khác với Trung Quốc và đối với chúng tôi, để giải quyết các vấn nạn
chúng tôi cần phải để nhân dân can dự, tham dự vào.”
“Bạn nghĩ là người Trung Quốc sẽ không phải đối mặt với
những lựa chọn hóc búa như thế sao? Sẽ đến lúc họ phải quyết định thay đổi
chính trị và hiện nay họ đã tiến gần tới điểm đó rồi.” Gorbachev nói.
Tháng Ba vừa rồi, Gorbachev đã kỷ niệm sinh nhật lần thứ 80
của mình tại London ở một dạ hội tại Sảnh đường Royal Albertky do Kevin Spacey
và Sharon Stone đồng chủ trì. Một loạt các ca sỹ lừng danh đã đến trình diễn
chúc mừng sinh nhật ông, trong đó có cả Shirley Bassey, Paul Anka, Melanie C
cùng ban nhạc Rock Scorpion của Đức, là ban nhạc phương Tây thứ hai đã từng đến
trình diễn ở Liên Xô trước đây.
Nhưng điểm nổi bật của lễ sinh nhật đó lại là màn trình diễn
được chiếu trên màn ảnh rộng: Gorbachev đang hát một bản tình ca Nga. Khán giả
ai nấy đều sững sờ trước chất giọng trong trẻo cũng như niềm đam mê trong tiếng
hát của ông. Tôi nói với ông là tôi không biết ông hát hay đến như thế và có
một cái tài ẩn như vậy.
Ông cười lớn và nói: “Nếu cần tôi sẽ trở thành một
ca sỹ nhạc Pop,” “Raisa thích như vậy mỗi khi tôi cất tiếng hát.”
Người dịch: Việt Hùng
No comments:
Post a Comment
Thanks for your Comment