Bauxite: ‘Thí điểm’ thành ‘thí mạng’

Bauxite: ‘Thí điểm’ thành ‘thí mạng’



Lê Diễn Ðức



Dự án khai thác bauxite Tân Rai-Nhân Cơ do Tập Ðoàn Công Nghiệp Than-Khoáng Sản (Vinacomin) làm chủ đầu tư đã và đang gây ra một làn sóng tranh cãi trong xã hội.



Dự án đầu tư không thuộc loại dự án trình Quốc Hội phê duyệt, nhưng liên quan đến nhiều thứ nghiêm trọng, ngoài hiệu quả kinh tế, còn có các vấn đề môi sinh, an ninh quốc phòng, nên có nhiều người phản ứng.



Trong năm 2009, Tướng Võ Nguyên Giáp ba lần viết thư ba lần can ngăn. Một số tướng lĩnh khác trong quân đội, công an cũng lên tiếng.



Ngày 26 tháng 5 năm 2009, các đại biểu Dương Trung Quốc, Nguyễn Lân Dũng, Nguyễn Minh Thuyết, tại kỳ họp của Quốc Hội cũng đã có những ý kiến thẳng thắn, đề nghị xem xét kỹ lại dự án.



Cùng lúc đó, kiến nghị ngưng khai thác bauxite Tây Nguyên do Giáo Sư Nguyễn Huệ Chi đề xướng đã thu hút hàng ngàn ý kiến ủng hộ của trí thức trong và ngoài nước.



Bất chấp mọi ý kiến phản đối, Nguyễn Tấn Dũng, thủ tướng CSVN, vẫn “triều kiến” (chữ của Finance Times) Trung Cộng trọn gói thầu (EPC), giao cho công ty Chalieco thực hiện. Tháng 11 năm 2008, nhà thầu Chalieco tiến hành khởi công, dự kiến cuối năm 2010 hoặc đầu năm 2011 có thể đi vào sản xuất.



Theo kế hoạch, “Tổ hợp bauxite Lâm Ðồng sẽ thu hút khoảng 2,200 lao động, đóng góp cho ngân sách nhà nước mỗi năm khoảng 700 tỷ đồng, sẽ là động lực lớn thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội tỉnh Lâm Ðồng nói riêng và cả nước nói chung”.



Gói thầu EPC thuộc dự án Bauxite Tây Nguyên là gói thầu lớn nhất và quan trọng nhất của dự án, được đầu tư theo 2 giai đoạn: Từ 2007-2010 có công suất 600,000 tấn alumin/năm và giai đoạn 2 sau năm 2015 sẽ nâng công suất lên 1.2-1.8 triệu tấn/năm.



Nhưng sau rất nhiều lần “hứa” và “dời”, đến cuối tháng 12 năm 2012 dự án Tân Rai mới hoàn thành và cho chạy thử, ngày 26 tháng 12, 2012 ra sản phẩm alumin đầu tiên và đang nỗ lực hoàn thiện quá trình chạy thử để đưa vào sản xuất trong quý 2/2013.



Tối 10 tháng 3, Bộ Trưởng Bộ Công Thương Vũ Huy Hoàng trả lời trên VTV1 về dự án bauxite Tây Nguyên và khẳng định rằng, không như sự lo ngại của nhiều người, việc triển khai các dự án bauxite là “chủ trương đúng đắn, cần thiết, được đảng và nhà nước xem xét thận trọng”.



Chủ trương lớn của đảng, “được xem xét thận trọng”, nên dự án được Vinacomin đưa ra số tiền đầu tư ban đầu là 628 triệu USD, không kể tiền đầu tư đường, cảng tới hàng ngàn tỷ đồng, nhưng khi bắt tay thực hiện đã điều chỉnh, lên tới 740 triệu USD. Còn theo ban quản lý dự án Tân Rai thì tỉ giá quy đổi là 800 triệu USD và mới đây, Bộ Công Thương nói là tăng thêm trên 30% so với dự toán ban đầu, như vậy là trên 900 triệu USD.



Con số 900 trệu USD đã vượt quá xa mức mà Quốc Hội phải chuẩn thuận (dưới 600 triệu USD), nhưng thực tế Quốc Hội cũng chỉ là cơ quan bù nhìn, làm sao cản được dự án nhân danh “chủ trương lớn của Bộ Chính Trị”. Tiền bạc cho dự án tăng ào ào, “không thể nói là rủi ro nữa mà là tính hiệu quả đã không còn, hay có thể nói là sự thất bại của dự án bauxite”.



“Thí điểm” Tân Rai với số tiền khổng lồ như thế có thể xem là quá đủ, nhưng Bộ Công Thương và Vinacomin vẫn quyết tâm “thí điểm” thêm Nhân Cơ nữa, cho khởi công ngày 28 tháng 2 năm 2010, “đã triển khai thực hiện 72/73 hạng mục, toàn bộ thiết bị chủ yếu đã tập kết đến chân công trình, nhà thầu đang tiến hành lắp đặt thiết bị, khối lượng hoàn thành đạt khoảng 51%”.



Ông Nguyễn Thành Sơn, giám đốc công ty Năng Lượng Sông Hồng thuộc Vinacomin, nói thẳng: “Bộ Công Thương và Vinacomin đã mắc nhiều sai lầm. Có thể Vinacomin đã bổ sung vào nợ công của Việt Nam hơn 1.2 tỉ USD. Và nếu làm nốt Nhân Cơ thì nợ công sẽ tăng thêm gần 2 tỉ USD...”



Ông Vũ Huy Hoàng huênh hoang nói dự án là mở đầu cho ngành công nghiệp nhôm Việt Nam, nhưng để luyện alumin thành nhôm đòi hỏi một lượng điện rất lớn, mà điện giá rẻ hiện nay là vô phương. “Việt Nam mơ đến công nghiệp nhôm cũng giống như mơ về giá điện 600 đồng/KWh; hằng năm phải chi hơn 1 tỉ USD để nhập nửa triệu tấn nhôm, nhưng nếu Vinacomin tự làm ra được nửa triệu tấn nhôm như loại đang phải nhập thì sẽ tốn hơn 2.5 tỉ USD/năm... tiền điện!”



Vinacomin cũng đang xin chính phủ giảm tiền đền bù, giảm phí môi trường, giảm thuế xuất khẩu... thì không biết “hiệu quả tổng hợp về kinh tế - xã hội” mà ông Vũ Huy Hoàng nói là cái gì? Lê Trung Thành, cây bút đã từng vạch ra nhiều chuyện sau hậu trường của vụ Vinashin, với bài “Chuyện chưa biết nhiều về dự án Bauxite Tây Nguyên”, kết luận: “Ðã không phải trả tiền thuê đất, nay lại đòi giảm tiền thuế xuất khẩu nữa thì đào quặng bauxite lên làm gì nữa???”.



Việc triển khai làm đường vận chuyển bauxite với vốn đầu tư hơn 4 ngàn tỷ đồng. Bài “Ðường vận chuyển bauxite chỉ là... chuyện nhỏ” trên tờ Lao Ðộng hôm 1 tháng 10, 2011 viết: “Ngay sau khi kiến nghị điều chỉnh đường vận chuyển bauxite qua trung tâm thị xã Gia Nghĩa, ủy ban tỉnh Ðắc Nông còn đề nghị Bộ Công Thương xem xét lại quy hoạch phân vùng thăm dò, khai thác, sử dụng bauxite Việt Nam đến năm 2020 có xét đến năm 2030. Theo đó, quy hoạch này không phản ánh đúng quan điểm của tỉnh, triệt tiêu nguồn lực phát triển, phá vỡ các quy hoạch kinh tế-xã hội mang tính chiến lược của địa phương”.



Ngưng dự án cảng Kê Gà tại Bình Thuận do chọn lựa sai địa điểm, quá tốn kém (1 tỷ USD), cũng như về mặt chính thức, việc cung ứng không như dự tính ban đầu, cũng gây hậu quả nghiêm trọng cho kinh tế địa phương. Suốt 5 năm, cả một khu vực rộng lớn được đầu tư cả ngàn tỷ đồng làm resorts, nhà ở... bị bỏ hoang phế, nay chưa biết số phận sẽ ra sao.



Lãnh đạo Vinacomin thanh minh rằng nhà máy Alumin Tân Rai đưa ra sản phẩm đầu tiên với mức dưới 340 USD/tấn (giá sản xuất thấp nhất cũng 375 USD/tấn) là do bối cảnh kinh tế thế giới khủng hoảng và giá các khoáng sản nói chung trên thế giới đều giảm. Vinacomin nằm mơ giá alumin trên thị trường thế giới đến năm 2020 sẽ dao động trung bình khoảng 450 USD/tấn, trong khi giá nhôm tại nhà kho của sàn London cho thấy tình trạng bi quan hơn nhiều.



Mức giá bán 450 USD/tấn hay có thể lên thêm nữa không phải vấn đề chính mà là giá thành một tấn alumin mà Vinacomin sản xuất ra là bao nhiêu? “Vinacomin đang lập lờ, che đậy mức giá thành tính đúng, tính đủ trên 1 tấn alumin bởi hàng loạt chi phí chưa được tính hết, nhất là chi phí vận tải. Cần có cơ quan kiểm toán độc lập về giá thành alumin ở Tây Nguyên” - ông Sơn nói.



Ông Cao Sỹ Kiêm, ủy viên Ủy Ban Kinh Tế của Quốc Hội phát biểu:



“Vô cùng đáng tiếc là sau đó, Vinacomin vẫn quyết làm dự án. Ðến nay thì thực tế cho thấy năng suất quá thấp, chi phí tăng, đường vận chuyển huyết mạch để tăng hiệu quả kinh tế của cả dự án lại không rõ ràng và hệ quả là lỗ lớn. Cảng Kê Gà phải dừng lại là đúng nhưng đây là dừng hẳn và giải pháp thay thế là gì và có quyết định sự thành bại của 2 nhà máy alumin Tân Rai và Nhân Cơ?” Theo ông, “việc alumin được vận chuyển qua cảng Gò Dầu (Ðồng Nai) và sẽ xây dựng cảng Vĩnh Tân (Bình Thuận) để lấp chỗ trống không phải là phương án cơ bản, lâu dài”.



“Dự án đã tiêu tốn nhiều tỉ đồng và tới đây còn tiêu tốn nhiều tỉ đồng khác để làm đường, cảng, chưa kể những hệ lụy khác. Ðây không chỉ là vấn đề của dự án mà là vấn đề kinh tế chung của đất nước. Chúng ta phải tỏ thái độ dứt khoát với dự án để hạn chế được rủi ro và không gây thêm hậu quả”. “Nếu tù mù, mò mẫm không biết khi nào có lãi thì rõ ràng phải xem lại. Có ai đi đầu tư, làm ăn mà chẳng nghĩ đến lãi? Ðúng là do kinh tế khó khăn, giá nguyên vật liệu, chi phí vận chuyển tăng lên hay việc dự báo cũng có xác suất nhưng phải nghe được, sát thực tế. Còn nếu ngụy biện cho hành động quyết làm sai, làm trái, đầy rủi ro là không được!” - ông Kiêm nhấn mạnh.



Phó Thủ Tướng Hoàng Trung Hải có văn bản yêu cầu VAST cùng các bộ, ngành đẩy nhanh tiến độ thực hiện đề tài nghiên cứu công nghệ sản xuất thép và vật liệu xây dựng từ nguồn thải bùn đỏ tại Tây Nguyên ở quy mô thử nghiệm sản xuất bán công nghiệp, phấn đấu cuối năm 2013 có kết quả nghiên cứu, chỉ là ước vọng viển vông. Từ thí nghiệm đẫn đến sản xuất không đơn giản, đặc biệt là giá thành.



Nhận chức thủ tướng từ 2006, Nguyễn Tấn Dũng trực tiếp lãnh đạo gần 20 tập đoàn và tổng công ty doanh nghiệp nhà nước. Dự án bauxite không phải là gói thầu EPC đầu tiên mà chỉ là một trong số hơn 90% gói thầu EPC lọt vào tay của Trung Cộng.



Ðưa công nghệ lạc hậu vào Việt Nam, tiến độ thi công bị chậm trễ, chất lượng công trình kém, dường như là phổ biến với những công trình do Trung Cộng đầu tư. Tuy nhiên, nhà thầu chưa bao giờ bị phạt về tiến độ chậm, thay vì đó là những giải thích vòng vo đổ lỗi cho khách quan. Thật khó chứng minh đúng sai cho tin đồn 150 triệu USD được lót tay cho ông Dũng từ dự án này, nhưng những đang điều xảy ra cho thấy một cái gì đó phi lý.



Tiền vẫn tiếp tục được bơm vào, vượt xa mức Quốc Hội phê duyệt và rồi, dù có quan tâm, cũng sẽ không được đưa ra Quốc Hội bàn bạc, nếu có cũng chỉ là để lấy lệ.



Trong khi đó, một cuộc khảo sát gần đây cho thấy “có khoảng 41% số doanh nghiệp trả hoa hồng cho cán bộ nhà nước để đảm bảo giành được hợp đồng”, theo VNExpress ngày 14 tháng 3.



Nhân Cơ vẫn sẽ tiến hành và may ra năm 2014 cho ra sản phẩm. Ðầu tư cho vận chuyển bauxite xuất khẩu sẽ ngốn nhiều ngàn tỷ nữa. Cái lỗ nằm ngay chắc trước mắt, chưa kể thảm họa môi trường việc thải bùn đỏ được xử lý bằng công nghệ “ướt” lỗi thời áp dụng từ năm 1960, trên độ cao 800 mét so với mặt nước biển. “Chủ trương lớn của đảng” trở thành chủ trương lớn phá hoại nền kinh tế quốc dân.



“Thí điểm” thành ra “thí mạng”, nhưng mạng đây là của 90 triệu người. Thế hệ tương lai sẽ ôm hậu quả nặng nề mà không biết phải làm gì.



__._,_.___