Tưởng niệm và kỉ niệm
GS Nguyễn Văn Tuấn
Tháng 4 năm nay giữa Úc và Việt Nam có một sự trùng hợp mang tính lịch
sử. Úc kỉ niệm 100 năm ngày lính Úc và Tân Tây Lan đổ bộ lên bán đảo Gallipoli
(Thổ Nhĩ Kì), gọi là Ngày ANZAC. Còn Việt Nam thì kỉ niệm 40 năm ngày “giải
phóng miền Nam”. Đối với Úc, Ngày ANZAC là tưởng niệm sự hi sinh của lính Úc
trong trận chiến mà Úc là phía chiến bại, còn đối với Việt Nam thì đó là ngày
kỉ niệm chiến thắng. Nhưng quan sát hai nơi kỉ niệm ngày trọng đại đó làm tôi
suy nghĩ Việt Nam nên thay đổi cách kỉ niệm trong tương lai: nên dành ngày 30/4
hàng năm để tưởng niệm những người lính và đồng bào của hai miền đã hi sinh trong
cuộc chiến.
Hôm qua (Thứ Bảy, 25/4/2015) toàn nước Úc ngưng buôn bán nửa ngày
để tưởng niệm 100 năm ngày quân đội Úc và Tân Tây Lan đổ bộ lên bán đảo Gallipoli
của Thổ Nhĩ Kì đúng vào ngày đó năm 1915. Năm đó, liên bang Úc mới được 14
tuổi, tức còn rất non trẻ. Do đó, Úc rất muốn đóng góp cho thế giới, trước là
chứng tỏ mình là công dân toàn cầu, sau là ngoại giao lấy tiếng. Lúc đó, Anh
tuyên chiến với Đức và đồng minh của Đức là Thổ Nhĩ Kì. Mà, Úc và Tân Tây Lan
là thành viên trong khối Commonwealth do Anh lãnh đạo, nên Úc và Tân Tây Lan tự
động tham gia cuộc chiến. Anh giao cho hai nước non trẻ này nhiệm vụ đánh chiếm
bán đảo Gallipoli.
Khi lính Úc và Tân Tây Lan đổ bộ lên Gallipoli thì gặp kháng cự dữ
dội của quân Thổ Nhĩ Kì, mà lính Anh thì không có hỗ trợ. Thế là tưởng rằng sẽ
chớp nhoáng đánh chiếm Gallipoli, nhưng cuộc hành quân trở thành một bế tắc.
Cuộc chiến kéo dài đến 8 tháng, và hai bên đều bị thương vong lớn. Hơn 8000
lính Úc hi sinh trong thời gian đó! Cần nói thêm rằng năm đó quân đội Úc chiến
đấu trong đơn độc, không có sự hỗ trợ của “mẫu quốc” Anh. Do đó, Ngày ANZAC
thực tế là một ngày tưởng niệm sự thất bại về quân sự của Úc, tưởng niệm sự hi
sinh của những người lính Úc.
Ngược lại, ngày 30/4 ở Việt Nam được xem là một ngày chiến thắng, ngày
giải phóng miền Nam khỏi ách đô hộ của Mĩ Nguỵ. Nhìn chung thì đúng là ngày
chiến thắng. Cũng là ngày thống nhất đất nước (dù trong thực tế, người dân của
phân nửa đất nước chưa chắc muốn thống nhất). Tuy nhiên, nếu nhìn kĩ và theo
thời gian, hai khái niệm “chiến thắng” và “giải phóng” dần dần được xem lại, và
đã có nhiều ý kiến chung quanh câu hỏi “ai giải phóng ai” hay “ai thắng ai”.
Thực tế hơn, nhiều người đặt câu hỏi: Về bản chất cuộc chiến đó tên gì? Anh em
trong nhà đánh nhau, tức là nội chiến. Anh em trong nhà đánh cho người khác ở
ngoài nhân danh chủ nghĩa ngoại lai, như vậy là cuộc chiến uỷ nhiệm. Dù là nội
chiến hay chiến tranh uỷ nhiệm, thì người mất nhiều nhất và thiệt thòi nhất vẫn
là dân tộc Việt Nam (sẽ nói thêm dưới đây).
Tuy nhiên, điều tôi thấy thú vị khi quan sát là cách mà hai nước
tổ chức buổi lễ. Ở Úc, buổi lễ mang tính cách tưởng niệm hơn là kỉ niệm. Họ tưởng
niệm những người lính đã ngã xuống trong chiến tranh. Họ làm một cách rất
nghiêm chỉnh. Tất cả các bang trên toàn quốc đều chọn buổi sáng sớm (đúng vào
lúc lính Úc đổ bộ lên đảo) để làm lễ tưởng niệm. Gần như tất cả các hàng quán,
doanh nghiệp đều ngưng hoạt động trong buổi sáng ngày thứ Bảy 25/4, có nơi
ngưng nguyên ngày, để dồn tâm trí vào ngày tưởng niệm. Đài truyền hình và
truyền thanh thì trực tiếp tường trình buổi lễ rất trân trọng. Trân trọng nhưng
không có màu mè, không có những bài diễn văn lên gân làm anh hùng, không có
những buổi duyệt binh theo hình thức khoa trương. Trân trọng là thấm đẫm tính
nhân văn. (Cái này tôi cảm nhận thật, buổi lễ làm cho một người ngoài cuộc như
tôi còn cảm động, chứ không phải tôi nịnh gì cái đất nước này).
Còn ở Việt Nam thì làm hoàn toàn khác. Theo như báo chí mô tả thì
năm nay sẽ có “hợp duyệt diễu binh”. Nhìn qua những hình thì thấy rất tiêu biểu
cho những cuộc duyệt binh ở Bắc Hàn và Tàu. Thật vậy, nhìn qua bức hình những
người mặc đồng phục màu trắng cầm cờ màu máu đỏ trong một rừng người tôi thấy
quen quen. Đây chính là motif của Bắc Hàn và Tàu, nơi mà người ta thích lấy màu
đỏ làm màu chủ đạo trong duyệt binh.
Cái hình các nam và nữ quân nhân đi theo
kiểu một chân đứng và một chân trên mặt đất cũng là motif của Tàu và Bắc Hàn.
Có lẽ cái motif này xuất phát từ truyền thống thời Liên Xô, nơi thường có những
cuộc duyệt binh để thị uy sức mạnh quân sự, nhưng cũng [có lẽ là] đe doạ phương
Tây. (Có điều thú vị là các nước hùng mạnh như Mĩ chẳng hạn thì họ chẳng có
(hay có thì cũng rất rất ít) diễu binh theo kiểu khoe vũ khí như Việt Nam, nhưng
họ là vua buôn bán vũ khí. Đúng là có hiện tượng thùng rỗng kêu to ở đây). Liên
Xô thì họ còn có khả năng đe doạ nước khác, chứ Việt Nam thì tôi không chắc là
đe doạ ai.
Việt Nam nổi tiếng thế giới là nước đánh giặc giỏi, các nước trong
vùng nể phục. Nói theo sử chính thống, có nước nào dám đánh và đánh bại các đội
quân mạnh nhất nhì thế giới như Pháp và Mĩ. Chưa nói các thế kỉ trước đó, quân
Tàu phải ôm đầu máu và tướng Tàu phải chui ống đồng về Tàu vì thất bại thảm hại
ở Việt Nam. Nhìn như thế thì quả thật Việt Nam mạnh về quân sự.
Nhưng thú thật, nhiều khi tôi hơi nghi ngờ về sức mạnh quân sự của
Việt Nam. Tính từ thế kỉ 20 trở đi, trong bất cứ cuộc chiến nào, quân đội Việt
Nam cũng đều hi sinh rất nhiều, chắc chắn là nhiều hơn đối phương. Dĩ nhiên, có
nhiều lí do về sự chênh lệch con số hi sinh, nhưng quan sát cuộc chiến xảy ra ở
Tây Nam tôi thấy sự hi sinh như là “nướng quân”. Khi Kampuchea dưới sự hỗ trợ
của Tàu đánh ta và giết RẤT NHIỀU thường dân và cán bộ ta, thì phía Việt Nam
chẳng làm gì cả (có lẽ giới lãnh đạo họ bận?). Đến khi tình hình quá cấp bách,
khi quân KPC đánh chiếm cả làng xã ta, thì Việt Nam mới bắt đầu ra quân. Nhưng
họ để cho những người dân và lính mới đi trước, chứ quân chủ lực… đi sau. Hàng
vạn lính Việt Nam chết, phần lớn họ chỉ mới tham gia quân đội có mấy tháng và
chưa được huấn luyện tốt. Có thể nói rằng trong cuộc chiến đó phía Việt Nam
nướng quân quá nhiều.
Ngay cả trong cuộc chiến với miền Nam và Mĩ, các tướng lãnh Mĩ
cũng nói rằng Việt Nam nướng quân. Nếu con số thống kê đầy đủ (dĩ nhiên là chưa),
số lính phe ta bị chết cao gấp 20 lần phe bên kia. Thật vậy, điều đáng nói mà
tôi thấy ít ai đề cập đến là: Trong cuộc chiến đó, số người Việt Nam bị chết
quá nhiều. Theo thống kê chưa đầy đủ thì số tử vong của các phe trong cuộc
chiến là:
- Miền
Bắc: hơn 1.1 triệu lính;
- Miền
Nam Việt Nam Cộng hòa: hơn 300 ngàn lính;
- Mĩ:
58 ngàn lính;
- Hàn
Quốc: khoảng 5 ngàn lính;
- Úc:
khoảng 500 lính.
Cái hình ảnh, cái ấn tượng quân đội Việt Nam hùng mạnh càng ngày
càng làm nhiều người tự đặt ra nhiều câu hỏi. Nếu mình mạnh, sao không chiếm lại
Hoàng Sa và Trường Sa? Nếu mình mạnh thì tại sao khi Tàu khiêu khích, chúng ta
im lặng? Nếu mình tinh nhuệ thì sao mỗi lần tập trận là có vấn đề (như hai máy
bay Su rớt gần đây)?
Do đó, tôi hơi nghi ngờ về sức mạnh của quân đội Việt Nam. Cứ mỗi
lần về Việt Nam và máy bay đáp xuống phi trường TSN là tôi thấy buồn buồn. Những
chiếc máy bay quân sự cũ kĩ, rỉ sét đậu trong phi trường trông rất thảm hại. Có
khi thấy trực thăng được phủ bằng… vải. Mới đây, khi xung đột giữa ta và Tàu
xảy ra trên biển, chúng ta mới biết rằng tàu hải quân, hải cảnh của ta rất cũ,
chỉ bị Tàu nó đụng vào là biến dạng ngay. Tôi nhớ có lần một tàu hải quân Việt
Nam sang thăm hữu nghị bên Tàu, báo Hoàn Cầu nó in hình tàu Việt Nam rỉ sét và
mỉa mai nói “Tàu bè thế này mà họ vẫn còn chiếm đóng đảo của ta”! Do đó, khó có
thể nói sức mạnh quân sự gì với những “hành trang quân sự” như thế. Thì ai mà
không biết nước ta còn nghèo, nhưng muốn nói rằng quân đội Việt Nam hùng mạnh
thì tôi nghĩ cần phải có thêm bằng chứng.
Nhiều khi chúng ta quen miệng nói theo tuyên truyền rằng ngày 30/4
là ngày miền Nam được giải phóng. Nhưng suy nghĩ lại xem: có thật sự giải phóng?
Thông thường, giải phóng có nghĩa là làm cho người bị kìm kẹp thoát ra khỏi
vòng cương toả của ai đó. Nhưng trong trường hợp miền Nam trước 1975 thì có ai
kìm kẹp dân chúng đâu. Trong thực tế, người miền Nam sống tự do hơn đồng hương
miền Bắc, và đó là một thực tế không thể chối cãi. Một thực tế khác là sau 1975
thì người miền Nam mới thực sự bị kìm kẹp. Nhìn như thế mới thấy hai chữ “giải
phóng” có vấn đề. Có lẽ chính vì thế mà mấy năm sau này, danh từ “giải phóng”
càng ngày càng ít được dùng hơn, và theo tôi đó là một tín hiệu tích cực.
Còn “chiến thắng”? Nếu nhìn chung, toàn cục, thì quả thật đó là
một chiến thắng. Biểu tượng rõ ràng nhất là người Mĩ cuốn cờ rút khỏi Sài Gòn,
và cờ Việt Nam Cộng hòa bị hạ xuống, thay thế bằng cờ của Mặt trận Dân tộc Giải
phóng miền Nam. (Ngày nay, có mấy ai còn nhớ đến cái “mặt trận” này?) Nhưng nếu
nhìn kĩ vào chi tiết và những gì xảy ra sau đó, thì tôi thấy cần phải dè dặt
với hai chữ “chiến thắng”. Mĩ họ không bao giờ nghĩ rằng quân đội họ thua trận;
họ chỉ rút quân vì tình thế chính trị thôi. Còn phía ta, ngay cả Đại tướng Lê
Đức Anh cũng thú nhận rằng:
“Việc chúng ta năm nào cũng nói đến việc thắng Pháp, Mỹ trong các cuộc
chiến tranh bảo vệ tổ quốc thì có đúng không? Theo tôi là chưa đúng. Pháp, Mỹ
đều là các siêu cường cả về khoa học, kỹ thuật, quân sự đến Liên Xô thắng được
phát xít Đức cũng phải nể.
Thời điểm đó, mình thắng Mỹ làm sao được, mình là một nước nông nghiệp
lạc hậu, chưa có vũ khí gì hết, không làm ra được 1 chiếc ô tô, xe máy. Đó là
chúng ta bảo vệ được độc lập và Pháp, Mỹ phải rút quân. Sự thực như thế nào nói
như thế, không được nói dối.”
(Trích phát biểu của tướng Lê Đức Anh trên báo Giáo
dục Việt Nam 25/1/2012).
Chiến thắng gì khi mà xong cuộc chiến thì cả nước lâm vào cảnh
khốn cùng, bị phía bên kia trừng phạt suốt 20 năm trời, và cuối cùng phải đi cầu
cạnh chính cái kẻ mà mình đánh đuổi nó ra khỏi nước.
Hệ quả của cuộc chiến còn thê thảm hơn nữa. Nó đẩy đất nước vào
nghèo đói triền miên. Cho đến nay vẫn còn nghèo. Cả triệu người bỏ nước ra đi bất
chấp hiểm nguy. Chưa bao giờ trong lịch sử Việt Nam có nhiều người bỏ nước ra
đi như thế.
Do đó, tôi nghĩ kỉ niệm ngày 30/4 thì cũng nên kỉ niệm. Nhưng hình
thức và cách làm cần phải suy nghĩ lại. Tôi không lặp lại những lời kêu gọi hoà
hợp hoà giải dân tộc mà nhiều người đã nói (vì thấy đồng ý quá); tôi chỉ muốn
nói rằng cần phải biến ngày 30/4 là ngày TƯỞNG NIỆM, chứ không phải kỉ niệm
chiến thắng. Nên nhớ rằng ngoài số hơn 1.5 triệu lính của hai miền hi sinh, còn
có 2 đến 5 triệu người dân hi sinh trong cuộc chiến.
Chưa bao giờ trong lịch sử
người Việt chết nhiều như thế. Đừng đổ thừa cho ngoại bang, mà hãy trước hết
hỏi chính mình tại sao để chiến tranh xảy ra. Viết đến đây tôi chợt nhớ đến một
tựa đề bài báo rất có ý nghĩa trên Việt Namexpress sáng nay, và tôi đồng ý:
“Chiến tranh không bao giờ là ngày hội” (*). Không có một chuẩn mực đạo lí nào
cho phép chúng ta ăn mừng trên những cái chết như thế. Thay vì ăn mừng, chúng
ta nên dành ra một ngày để tưởng niệm những cái chết của người Việt trong cuộc
chiến (như người Úc làm).
N. V. T.
===
Nguồn: FB Nguyễn Tuấn
__._,_.___
No comments:
Post a Comment
Thanks for your Comment