Hồi kết cho chế độ chuyên chế dẻo dai của Đảng Cộng sản Trung Quốc?

Hồi kết cho chế độ chuyên chế dẻo dai của Đảng Cộng sản Trung Quốc?

Một đánh giá ba phần về sự thay đổi quyền lực ở Trung Quốc1

Lý Thành2
(Cheng Li)
Tóm tắt: Tiểu luận này thách thức quan điểm đang thịnh hành về cái được xem là “chế độ chuyên quyền dẻo dai”của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Quan điểm này khẳng định rằng hệ thống chính trị độc đảng của Trung Quốc có khả năng củng cố năng lực đất nước nhằm quản trị có hiệu quả xã hội thông qua những thích ứng về định chế và điều chỉnh chính sách.

 

Những phân tích cuộc khủng hoảng gần đây vẫn còn tiếp tục được tiết lộ ra về Bạc Hi Lai cho thấy các vết nhơ trong hệ thống chính trị Trung Quốc, đó là tình trạng dung túng người thân và phe cánh cùng những mối liên kết kiểu bảo trợ - đỡ đầu trong quá trình lựa chọn các nhà lãnh đạo; tham nhũng tràn lan, sự lũng đoạn quyền lực chính trị bởi một nhóm quan chức cấp cao ở các công ty thuộc sở hữu nhà nước ngày càng gia tăng, sự coi thường pháp luật của giới chóp bu và thất bại tiềm tàng trong các thỏa thuận mặc cả giữa các phe phái cạnh tranh lẫn nhau trong hàng ngũ lãnh đạo đảng.

 

 Bài tiểu luận cho thấy rằng “chế độ chuyên quyền bền bỉ, dẻo dai”của Đảng Cộng sản Trung Quốc thực ra chỉ là một hệ thống trì trệ xét cả trên lý luận và thực tiễn bởi lẽ, hệ thống này chống đối lại những thay đổi mang tính dân chủ rất cần thiết ở quốc gia này.

1 The End of the CCP’s Resilient Authoritarianism? A Tripartite Assessment of Shifting Power in China (The China Quarterly, 211, September 2012, pp 595- 623). Tác giả xin cảm ơn Chris Bramal, Eve Cary, Jordan Langdon về những tư vấn làm sáng tỏ nhiều khía cạnh của bài báo.

2 Cheng Li, Giám đốc trung tâm nghiên cứu Trung Quốc, Viện Brookings.
Washing ton. Email: cli@brookings.edu thời đại mới TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU & THẢO LUẬN Số 26 tháng 11, 2012

Lý Thành | Đánh giá sự thay đổi quyền lực ở Trung Quốc 2 Thời Đại Mới | Tháng 11, 2011

Luận điểm về chế độ độc đoán chuyên quyền có tính dẻo dai có nguồn gốc từ quan niệm cho rằng Trung Quốc là một thể thống nhất vững chắc đang đặt ra những vấn đề liên quan tới sự thất bại của nó trong việc đánh giá các xu hướng thay đổi dường như có tính nghịch lý ở quốc gia này.

 

Trong bài này, những nghịch lý ấy được khắc họa bởi ba quá trình
phát triển song song, đó là:

 

(1) Lãnh đạo yếu, phe phái mạnh,

(2) Chính phủ yếu, nhóm lợi ích mạnh, và

(3) Đảng yếu, quốc gia mạnh.

 

Không nên nhầm lẫn tính dẻo dai của nướcTrung Hoa (căn cứ vào vị thế của giới trung lưu đang hình thành, sự xuất hiện chính trị của các nhóm lợi ích mới, và tính năng động của toàn xã hội) với năng lực và tính chính danh của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) trong việc điều hành đất nước.

 

 Bài này kết luận rằng nếu muốn lấy lại lòng tin của quần chúng và tránh một cuộc cách mạng hướng từ dưới lên thì ĐCSTQ phải từ bỏ ý tưởng về một “chế độ chuyên quyền dẻo dai,”đồng thời đi theo đường lối chuyển đổi dân chủ một cách có hệ thống với những bước đi dũng cảm về hướng bầu cử dân chủ trong nội bộ đảng, thiết lập sự độc lập của tòa án và dần dần mở cửa cho truyền thông chủ đạo Từ khóa: ĐCSTQ, chế độ chuyên chế dẻo dai, chính trị phe nhóm, dân chủ trong đảng, chuyển giao quyền lực, tham nhũng, thế hệ thứ 5.

 

 

* * *
Nếu có một sai lầm mà cộng đồng quốc tế thường gặp khi phân tích Trung Quốc ngày nay thì đó chính là ở cách mô tả quốc gia đông dân và đang chuyển đổi nhanh nhất hành tinh này qua những ý niệm đơn thể.

Khi đánh giá hiện trạng và quỹ đạo tương lai của nền chính trị Trung Quốc, nhiều nhà bình luận đã không thấy cái khác biệt giữa giới tinh hoa lãnh đạo Trung Quốc với xã hội Trung Quốc.3 Với việc Trung Quốc ngày càng thêm đa dạng qua sự góp mặt của nhiều thành phần chính trị - xã hội mới và quá trình ra quyết định ngày càng phức tạp, thì rõ ràng là ngày nay những sự khái quát hóa không chính xác sẽ gây ra nhiều vấn đề khó lường chưa từng có trong lịch sử.

3 Perry Link, một người đã chỉ trích chính quyền Trung Quốc nhiều năm, mới
đây đã phê phán mạnh mẽ và có cơ sở việc một số chuyên gia Mỹ nghiên cứu
Trung Quốc thường sử dụng thuật ngữ “Trung Quốc”hoặc “người Trung
Quốc”để “chỉ nói về giới tinh hoa”trong Đảng Cộng sản Trung Quốc. Ông
Link cảnh báo rằng dùng từ “Trung Quốc”để chỉ một “nhóm tinh hoa nhỏ”là
điều nguy hiểm vì nó che khuất gần 1/5 dân số toàn cầu và ngăn cản cách
đánh giá đúng đắn về việc chế độ còn tồn tại được bao lâu nữa”(2012, 27).
Cũng đáng ghi nhận là Gordon Chang, một nhà phê phán lãnh đạo Đảng Cộng
sản Trung Quốc nổi tiếng khác vẫn tiếp tục tiên đoán về “một sự sụp đổ sắp
đến của Trung Quốc”trong khi đề cập đến sự sụp đổ của Đảng Cộng sản
Trung Quốc (2011). Để tham khảo phiên bản lúc trước của luận điểm này, hãy
đọc Chang 2001.

Trong thập kỷ vừa qua, các nhà phân tích về Trung Quốc có xu hướng khắc họa hệ thống chính trị chuyên chế của Trung Quốc như một thực thể “dẻo dai”và “mạnh”.4 Theo lập luận của họ, ĐCSTQ dường như đã phát hiện được một sách lược bền vững để duy trì sự lãnh đạo của mình trong thời kỳ kinh tế phát triển nhanh chóng.

Trong mắt của các nhà quan sát ngoại quốc này thì, với sức mạnh quốc gia ngày càng tăng, xã hội ngày càng đa dạng, và sự giám sát và đối trọng trong nội bộ Đảng ngày càng hoàn bị, Trung Quốc đã có những yếu tố để củng cố, thay vì làm yếu đi, sự lãnh đạo của ĐCSTQ.5 Nói chung, lối nhìn này thường dẫn đến việc coi nhẹ sự dễ bị thương tổn của chế độ chuyên quyền độc đảng. Những thế lực kinh tế - xã hội trong nước đặt ra những thách thức nghiêm trọng cho sự dẻo dai của chủ nghĩa chuyên chế của ĐCSTQ.

Đồng thời, sự cạnh tranh giữa các phe phái trong cấp lãnh đạo đảng có thể dẫn đến thất bại trong việc dàn xếp những thỏa thuận cần thiết hầu bảo tồn sự thống nhất của Đảng.

Vài hụt hẫng cơ bản của hệ thống chính trị Trung Quốc đã bị phơi trần qua cuộc khủng hoảng chính trị vào mùa Xuân năm 2012 liên quan đến Bạc Hi Lai, một trong những ngôi sao đang lên của Đảng và là người đứng đầu Trùng Khánh, một thành phố lớn nhất Trung Quốc.

Ở Trung Quốc ngày nay, mức độ tham nhũng của quan chức, chẳng hạn, đã đến mức chưa từng có về độ rộng lẫn độ lớn. Điều mỉa mai là họ Bạc lại là nhà lãnh đạo nổi tiếng về lập trường cứng rắn chống tham nhũng của ông ta qua chiến dịch “đập tan xã hội đen”(đả hắc), thế nhưng giờ đây đa số lại coi ông ta như “đầu sỏ mafia”. Vì lẽ ấy, lòng tin của quần chúng vào sự lãnh đạo của ĐCSTQ có lẽ đã rớt xuống điểm thấp nhất trong thời kỳ sau Mao.

Đảng đã mất đi thế thượng phong đạo đức. Nếu những cáo buộc là đúng thì dường như hoàn toàn không có ràng buộc đạo đức nào trong cách hành xử của Cốc Khai Lai (vợ Bạc Hi Lai), của cựu giám đốc công an Trùng Khánh Vương Lập Quân, và của cả chính họ Bạc, những cáo buộc này liên hệ đến thủ tiêu, ám sát, tra tấn và các lạm dụng quyền lực khác.6 Bất chấp những nỗ lực từ phía lãnh đạo ĐCSTQ cố gắn nhãn cho sự cố này như một “hiện tượng riêng lẻ và hi hữu”, nhiều nhà trí thức của công
4 David Shambaugh, chẳng hạn, cho rằng Đảng Cộng sản Trung Quốc là một
“thiết chế khá mạnh và bền vững, déo dai”(2008, 176). Xem Nathan 2003;
Miller 2008b, Miller 2009.
5 Theo Andrew Nathan thì “những thay đổi mang tính thể chế của chế độ cho
tới nay có tác dụng củng cố chứ không làm suy yếu sự chuyên quyền”(2006,
3); xem thêm Fewsmith 2006; Brown 2009; Dickson 2003; Dickson 2008;
Tsai 2007;Yang 2004.
6 Các phương tiện truyền thông Trung Hoa hải ngoại đã phổ biến rộng rãi
thông tin là Giang Trạch Dân, nguyên Tổng Bí thư ĐCSTQ gần đây đã bình
luận về xì căng đan Bạc Hi Lai như sau: “Bạc đã vượt qua điểm mốc của văn
minh nhân loại,”Nhật báo Sing Tao, 28 tháng năm 2012

chúng đã công khai cho rằng sự tham nhũng tràn lan của quan chức, đặc biệt là những vụ liên quan đến gia đình các lãnh tụ cao cấp của Đảng chứng tỏ rằng đây là một hình thái suy đồi của chủ nghĩa tư bản thân hữu (“quyền quý tư bản chủ nghĩa”) và là một quy luật hơn là ngoại lệ trong hệ thống chính trị Trung Quốc.7 Sự lùm xùm của vụ Bạc Hi Lai tất nhiên không chỉ phản ánh tính ích kỷ khét tiếng của ông ta.8 Xì-căng-đan này có thể là một cuộc khủng hoảng chính trị nghiêm trọng nhất từ khi xảy ra sự cố Thiên An Môn năm 1989 và là một thách thức lớn lao cho tính chính danh của cấp lãnh đạo ĐCSTQ nói chung.

Đối với cộng đồng nghiên cứu về Trung Quốc ở nước ngoài, điều tối quan trọng là phải đi xa hơn các tranh luận hời hợt về những cảnh quan chính trị “ngoạn mục”theo kiểu Hollywood mà, trên thực tế, có thể che lấp những dịch chuyển quyền lực rộng lớn đang xảy ra ngay phía sau những sự kiện mà nhìn từ bên ngoài thì không có vẻ gì liên quan đến nhau.  

 Hoàn toàn tương phản với cuộc khủng hoảng Thiên An Môn năm 1989, kinh tế và xã hội Trung Quốc ít ra là cho đến nay vẫn không bị xáo trộn bởi cuộc khủng hoảng Bạc Hi Lai, điều đó cho thấy một kịch bản là quốc gia này vẫn có thể không bị suy suyển, dù có hàng loạt đấu đá quyền lực kịch liệt ở Trung Nam Hải. Thế nhưng vài nhà phân tích về Trung Quốc của Mỹ đã nhầm lẫn về sự dẻo dai của Trung Quốc như là bằng chứng cho thấy năng lực điều hành đất nước và tính chính danh của ĐCSTQ.

Những cuộc tranh luận gần đây về chủ đề “vì sao Trung Quốc sẽ không sụp đổ”đã hết sức sai lầm, bởi lẽ người ta có thể lập luận có lý rằng vấn đề hôm nay là liệu Đảng có sẽ tồn tại được hay không, không phải là quốc gia này có sống sót được hay không.9 Tương lai nền chính trị của Trung Quốc, đặc biệt là sự sống còn của hệ thống độc đảng, là một vấn đề nhiều tranh cãi và phải là đề tài cho những cuộc thảo luận cặn kẻ và chính sách. Ý niệm một chế độ chuyên chế dẻo

7 Ví dụ như Trương Minh (Zhang Ming) vào tháng 3 năm 2012 đưa ra một
phát biểu phê phán kịch liệt nạn tham nhũng tràn lan của các quan chức cấp
cao của ĐCSTQ, chỉ vài tháng trước khi truyền thông quốc tế bắt đầu truy tìm
nguồn gốc “phả hệ”của chủ nghĩa tư bản thân hữu trong hàng ngũ lãnh đạo
Trung Quốc. Để tìm hiểu những nỗ lực của các cơ quan quyền lực của đảng
nhằm biến vụ Bạc Hi Lai thành sự kiện có tính “riêng lẻ và hi hữu”, xem Sina
News lên mạng ngày 25 tháng 5 năm 2012:
http://news.sina.com.hk/news/1617/3/1/2673095/1.html.
8 Họ Bạc từ lâu đã nổi tiếng với những tham vọng chính trị của ông ta (xem Li
2001, 165-66). Vài tháng trước khi xảy ra cuộc khủng hoảng thì Tô Vĩ (Su
Wei) một học giả thân cận Bạc công tác ở Trường Đảng Trùng Khánh đã sánh
Bạc Hi Lai và thị trưởng Trùng Khánh Hoàng Kì Phàm với Mao Trạch Đông
và Chu Ân Lai trong những lời bình luận được lưu truyền trên truyền thông
Trùng Khánh và trung ương. Xem Sina Global Newsnet được đưa lên mạng
ngày 20 tháng 10 năm 2011.
http://dailynews.sina.com/bg/chnews/ausdaily/20110920/18402783790.html.
9 Xem, chẳng hạn, Bell 2012

dai –tức là khuôn khổ lý luận đang có ưu thế hiện nay mà các học giả Phương Tây vẫn áp dụng để nghiên cứu hệ thống chính trị Trung Quốc trong một thập kỷ gần đây - cần được thẩm định lại dưới ánh sáng của sự kiện chính trị bất bình thường vừa diễn ra.

Việc đánh giá có cân nhắc cặn kẽ trên cơ sở dữ kiện thực tiễn đầy đủ, chính xác về cuộc khủng hoảng chính trị mới bộc lộ ra, hiện nay đặc biệt có ý nghĩa, không chỉ vì Trung Quốc đang ở ngã tư đường của sự phát triển trong nước mà còn bởi giờ đây ảnh hưởng của Trung Quốc đến kinh tế thế giới và an ninh khu vực là mạnh hơn bất kỳ thời điểm khác nào trong lịch sử hiện đại. Sự hiểu sai bối cảnh kinh tế - xã hội Trung Quốc sẽ kéo theo nguy cơ các nước khác có những chính sách kém hiệu quả với Trung Quốc.

Bài báo này trước tiên trình bày một cách tổng quan có phê phán các luận điểm ủng hộ quan niệm chuyên quyền dẻo dai và dẫn giải vì sao chúng không đủ để hiểu rõ nền chính trị Trung Quốc hiện nay. Sau đó, bài này sẽ nhận dạng ba xu hướng chuyển đổi ở nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Để làm sáng tỏ vấn đề, ba xu hướng phát triển đó sẽ được tóm tắt trong ba cụm từ:

(1) lãnh đạo yếu, các phe phái mạnh;
(2) chính phủ yếu, các nhóm lợi ích mạnh; và
 (3) đảng yếu, đất nước mạnh.10

Sự dịch chuyển quyền lực của các thành phần khác nhau ở Trung Quốc phản ánh những thay đổi đa chiều và năng động đang diễn ở quốc gia này. Sự chuyên quyền dẻo dai: Phê phán tổng quan
Giới học giả Tây phương nghiên cứu về chế độ chuyên quyền có tính dẻo dai của nhà nước Trung Quốc xuất hiện vào giữa những năm 1990 và trở thành quan điểm chủ đạo trong thập kỷ vừa qua.

Khi ĐCSTQ vượt qua những xáo trộn chính trị của vụ đàn áp trên quảng trường Thiên An Môn năm 1989, sự cố gây nên một khủng hoảng nghiêm trọng về tính chính danh, nhiều nhà phân tích về Trung Quốc bắt đầu đánh giá cao sức chịu đựng và khả năng thích ứng mà các nhà lãnh đạo Trung Quốc vận dụng để đối phó với những thách thức trong nước lẫn ngoài nước. Sự kế vị chính trị từ Giang Trạch Dân, thế hệ lãnh đạo thứ 3, sang Hồ Cẩm Đào, thế hệ thứ 4 diễn ra ở Đại hội 16 của ĐCSTQ năm 2002 được coi là đáng chú ý, bởi lẽ lần đầu tiên trong lịch sử nước Cộng hòa Nhân dân Trung
Hoa ban lãnh đạo của Đảng Cộng sản đã chuyển giao quyền lực một cách hòa bình, có trật tự và được thể chế hóa.

 Đối với các nhà phân tích về Trung Quốc ở nước ngoài, một điều đã trở nên rất quen thuộc là nhìn nhận ĐCSTQ như một thực thể đủ mềm dẻo và linh hoạt để thích ứng nhanh với những môi trường thay đổi; trở nên chuyên nghiệp và nhiều
10 Một vài ý kiến thảo luận về đánh giá sự thay đổi quyền lực ở Trung Quốc
theo quan điểm ba phần cũng đã xuất hiện trước đây trong một phát biểu ngắn
của tôi trình bày tại hội nghị thường niên lần thứ nhất tại trung tâm nghiên cứu
Ngoại giao Hoa Kỳ mang tên Johnson, tổ chức để chào mừng Henry Kissinger
tại Đại học Yale vào tháng 3 /2012. Xem Li 2012b.

năng lực hơn qua thời gian. “Kết quả,”như một số học giả đã nhận định, là “sự hình thành một hệ thống quyền lực mà đặc trưng là “một chế độ chuyên quyền dẻo dai.”
11
Theo định nghĩa, chế độ chuyên quyền dẻo dai của ĐCSTQ là một hệ thống chính trị độc đảng –một hệ thống có khả năng “gia tăng năng lực của quốc gia để quản trị và điều hành một cách có hiệu quả”thông qua những thích ứng mang tính định chế và những điều chỉnh chính sách.

12 Theo vài nhà phân tích, hệ thống chuyên quyền dẻo dai của ĐCSTQ có thể kháng cự hoặc ngăn chặn những đòi hỏi dân chủ. Bởi thế, không có gì là ngạc nhiên khi những thành phần bảo thủ trong đảng tìm cách củng cố niềm tin theo đó “dân chủ là không thích hợp với Trung Quốc,”và chính chế độ chuyên quyền dẻo dai mới là thích hợp.

13

Có thể lấy một ví dụ làm bằng chứng, đó là một tuyên bố gần đây về “năm không đối với Trung Quốc”của Chủ tịch Đại hội đại biểu Nhân dân toàn quốc Ngô Bang Quốc.14 Luận điểm về chế độ chuyên quyền dẻo dai có vẻ như bị bế tắc nếu tìm hiểu sự thay đổi và tính liên tục trong khuôn khổ những chính sách vĩ mô mà mỗi thế hệ các nhà lãnh đạo ĐCSTQ theo đuổi trong hơn hai thập kỷ
qua.

Trong cuốn sách nổi tiếng “Chuyến đi phương Nam”năm 1992, Đặng Tiểu Bình đã kêu gọi cần cải cách theo xu hướng thị trường nhiều hơn nữa và thực hiện tư nhân hóa nền kinh tế trong khi vẫn tiếp tục đàn áp những thành phần bất đồng chính kiến. Giang Trạch Dân đã mở rộng cơ sở quyền lực của ĐCSTQ bằng cách kết nạp các nhà kinh doanh và những đại biểu của các thành phần kinh tế - xã hội mới (được gọi là “thuyết ba đại diện”), trong khi đó vẫn tung ra những chiến dịch đàn áp Pháp Luân Công –một nhóm những người theo đức tin mới ra đời.

Lời kêu gọi mang tính dân túy “xã hội hài hòa”của Hồ Cẩm Đào nhằm giảm bớt những khác biệt về kinh tế và căng thẳng xã hội trong khi đó lại tăng cường kiểm duyệt truyền thông và sự giám sát xã hội của cảnh sát, đặc biệt tại các vùng có những sắc tộc thiểu số sinh sống. Trong tất cả những giai đoạn phát triển kinh tế - xã hội ấy, các lãnh tụ tối cao của ĐCSTQ đã thúc đẩy một số lĩnh vực một cách có tính toán cả về ý thức hệ và chính trị đồng thời gây áp lực chính trị ở các lĩnh vực khác.
11 Brodgaard và Zheng 2006, 2
12 Dickson 2005,1
13 Ibid, 11.
14 “Năm không”nổi tiếng của Ngô Bang Quốc là (1) Không hệ thống đa đảng;
(2) Không đa nguyên tư tưởng; (3) Không giám sát và đối trọng quyền lực hay
chế độ lưỡng viện; (4) Không hệ thống liên bang; và (5) Không tư nhân hóa.
Tuyên bố này được Ngô Bang Quốc đưa ra tại kỳ họp thứ 4 Đại hội đại biểu
nhân dân toàn quốc khóa 11 tại Bắc Kinh ngày 11 tháng Ba năm 2011. Xem
Zhongguo xinwen wang, đưa lên mạng ngày 11/3/2011.
http://www.china.com.cn/2011/2011-03/content_2214099.html.

Một số phương thức thích ứng của ĐCSTQ lại chính là bài học được rút
ra từ những kinh nghiệm của các chế độ độc tài và chuyên chế khác. Như
David Shambaugh nhận định, một số chính sách và quy trình mới của
ĐCSTQ đã được phát triển trên cơ sở học tập có hệ thống các quốc gia
hậu cộng sản và không cộng sản. ĐCSTQ đi tiên phong trong nỗ lực “cải
cách và xây dựng lại chính mình theo xu hướng thể chế hóa –và bằng
cách đó để duy trì tính chính danh và quyền lực”.15 Theo Alice Miller,
“phong cách lãnh đạo của Hồ Cẩm Đào với tư cách là người đứng đầu
các nhà lãnh đạo khác cho thấy họ đã biết cách tránh sự độc tài chuyên
quyền cũng như tình trạng trì trệ (chẳng hạn như do luôn chọn người cao
tuổi nhất làm lãnh đạo –ND) mà Liên Xô đã gánh chịu vào đầu những
năm 1980, bởi vì Liên Xô đã thất bại khi phải giải quyết cùng một vấn đề
này”.16
Hệ thống chuyên quyền Trung Quốc có dẻo dai không? Góc nhìn từ
bên trong của những người có tư tưởng cấp tiến ở CHNDTQ
Tuy nhiên, cho rằng chế độ chuyên quyền dẻo dai của ĐCSTQ sẽ cho
phép lãnh đạo đảng khắc phục những cơn bão chính trị trong nhiều năm
và thập kỷ sắp tới, là đẩy luận điểm này quá xa. Richard McGregor,
nguyên trưởng phòng báo Financial Times và cũng là tác giả cuốn sách
hay được trích dẫn với nhan đề Đảng, cho rằng quan điểm theo đó “đảng
không thể cầm quyền mãi”là một trong “năm điều hoang tưởng về
ĐCSTQ”.17 Theo cách nói của MacGregor thì “ĐCSTQ có thể làm được
điều đó, hoặc ít ra thì cũng làm được như thế trong tương lai trước
mắt”.18
Điều oái oăm là các chỉ thị chính thức của ĐCSTQ thường ít lạc quan
hơn về năng lực quản trị, điều hành và tính dẻo dai phi dân chủ của
Đảng. Tháng 9/2009, Hội nghị lần thứ tư Ban chấp hành Trung ương
ĐCSTQ khóa 17 đã kêu gọi thúc đẩy dân chủ trong đảng và tăng cường
đợt vận động chống tham nhũng trong lãnh đạo đảng. Theo những chỉ thị
được thông qua tại hội nghị thì có rất nhiều vấn đề nội bộ của ĐCS đã trở
nên trầm trọng hơn trước tác động của những diễn biến tình hình trong
nước và quốc tế mới đây khiến “làm suy yếu nghiêm trọng sức sáng tạo,
sự đoàn kết nhất trí và hiệu năng xử lý những vấn đề phát sinh ấy.”19 Do
đó, sự lãnh đạo sâu sát của đảng “chưa bao giờ lại khó khăn và cấp bách
như hiện nay”.20 Chỉ thị đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của dân chủ
trong đảng, mô tả điều này như máu trong cơ thể của đảng”(“Đảng đích
15 Shambaugh 2008,9
16 Miller 2008b,77
17 McGregor 2011, Về cuốn sách đã dẫn xem McGregor 2010
18 McGregor 2011.
19 Xem Nhân dân Nhật báo online, 19/9/2009:
http://english.people.com.cn/90001/90776/90785/6761990.html.
20 Như trên

sinh mệnh”).21 Gần đây hơn, Nhân Dân Nhật Báo, cơ quan tuyên truyền
chính thức của ĐCSTQ đã có một bài xã luận nhân dịp 91 năm ngày
thành lập ĐCSTQ kêu gọi tăng cường hơn nữa nỗ lực vượt qua bốn nguy
cơ đang đối mặt ĐCSTQ đó là “tư tưởng lung lạc, thiếu năng lực, xa rời
quần chúng và tham nhũng lan tràn”.22
Cũng cần nói rõ rằng đối với các nhà lãnh đạo có tư tưởng cấp tiến trong
ĐCSTQ như Ôn Gia Bảo, Lý Nguyên Triều, Uông Dương và các cố vấn
của họ thì dân chủ trong đảng chỉ là phương tiện chứ không là mục tiêu
tối hậu để hiện thực hóa khát vọng dân chủ hóa đất nước Trung Quốc.
Trong nhiều dịp, các vị lãnh đạo Ôn, Lý và Uông đã lập luận dứt khoát
rằng dân chủ phản ánh những giá trị toàn cầu và cần được chia sẻ cùng
với khát vọng của nhân dân Trung Quốc. Trả lời phỏng vấn truyền thông
Trung Quốc, Du Khả Bình –một nhà lý luận xuất sắc của ĐCSTQ đã
phát biểu: “sẽ là nguy hiểm chết người nếu cho rằng Trung Quốc chỉ cần
dân chủ trong đảng, thay vì một nền dân chủ thực sự hơn cho nhân dân
(nhân dân dân chủ) hay một nền dân chủ xã hội (xã hội dân chủ), và cả
hai hình thức dân chủ này đều bao hàm bầu cử dân chủ đại chúng và thực
hiện từ cơ sở.23 Đối với Du Khả Bình, dân chủ trong nội bộ đảng và dân
chủ đối với nhân dân là những khái niệm bổ trợ nhau. Dân chủ trong nội
bộ đảng được thực hiện từ trên xuống dưới và từ trong ra ngoài, còn dân
chủ nhân dân được thực hiện từ dưới lên trên. Lý tưởng nhất, hai hình
thức dân chủ ấy phải gặp nhau ở giữa. Về mặt ý nghĩa chiến lược, Du
Khả Bình và những đồng nghiệp cùng chí hướng với ông cho rằng dân
chủ trong đảng có một vị trí hết sức quan trọng vì nó sẽ mở đường cho
nền dân chủ Trung Quốc theo một nghĩa rộng lớn hơn. Du Khả Bình tin
rằng nỗ lực tìm kiếm dân chủ cho Trung Quốc chắc chắn sẽ đưa đến một
“cú bức phá về chất”theo một kiểu nào đó.24
Tương tự, Vương Trường Giang, giáo sư kiêm chủ nhiệm môn xây
dựng đảng thuộc Trường Đảng Trung Ương, gần đây khuyến cáo rằng
thúc đẩy dân chủ trong nội bộ đảng không có nghĩa là phải hy sinh dân
chủ của toàn xã hội. Giáo sư này dẫn chứng những cuộc khủng hoảng
gần đây, ví dụ như căng thẳng sắc tộc ở Tây Tạng và Tân Cương cũng
như bạo loạn xã hội những nơi khác, để nêu bật sự cần thiết phát triển
dân chủ ở Trung Quốc. Theo Vương Trường Giang, “không thể chờ đợi
dân chủ cho xã hội”.25 Những quan điểm vừa nêu của các học giả cấp
tiến làm việc tại cơ quan của ĐCSTQ rõ ràng khác xa với nhận định
21 Để tham khảo chỉ thị của Hội nghị Trung ương ĐCSTQ lần thứ 4 khóa 17
xem http:// cpc.people.com.cn/GB/64093/64094/10080626.html.
22 “Jingshen xiedai, nengli bu zu, tuoli qunzhong, xiaoji fubai.”Renmin ribao,
1 tháng 7, 2012, 1. A. Cũng có thể xem Shijie ribao, 1 July 2012, A5.
23 Yu 2009b.
24 Xem http://www.hi.chinanews.com.cn/hnnew/2005-10-20/29705.html, 20
August 2008; và Yu 2009a, 1–6.
25 Wang 2009

chung của Richard McGregor theo đó thì nhân dân và các lãnh đạo
Trung Quốc không quan tâm gì đến dân chủ. McGregor gần đây khẳng
định: “Lập luận cho rằng Trung Quốc một ngày nào đó sẽ trở nên dân
chủ luôn luôn chỉ là một lập luận của phương Tây, phát xuất từ những lý
thuyết của chúng ta (phuơng Tây) về cách tiến hoá của các hệ thống
chính trị. Nhưng, cho đến nay, mọi bằng chứng đều cho thấy những lý
thuyết ấy là sai.”26 Quan điểm của McGregor không tương thích với kết
quả thăm dò công luận được thực hiện mới đây ở Trung Quốc. Tờ Hoàn
Cầu Thời báo (một nhánh của tờ Nhân Dân Nhật báo) bằng tiếng Anh
thông báo rằng trung tâm nghiên cứu của họ gần đây đã tiến hành một
cuộc điều tra trên 1,010 người dân ở 7 thành phố của Trung Quốc và thấy
rằng 63.6% người được hỏi ý kiến không phản đối việc chấp thuận nền
dân chủ kiểu phương Tây ở Trung Quốc.27
Từ Trung Quân, một học giả xuất sắc nguyên là giám đốc Viện Nghiên
cứu Hoa Kỳ thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Trung Quốc, dường
như không đồng ý với McGregor lẫn với thành phần bảo thủ cứng rắn
trong cấp lãnh đạo ĐCSTQ. Trong một cuốn sách gần đây, bà thẳng
thừng thách thức các quan chức của ĐCSTQ đã phát tán luận điểm sai
lầm và tai hại rằng dân chủ là thứ không thích hợp với nhân dân Trung
Quốc và những giá trị phổ quát không gì khác hơn là mưu đồ của phương
Tây chống phá Trung Quốc.28 Bà dùng thuật ngữ “ngu muội”(mông
muội chú nghị) để mô tả nỗ lực của những kẻ chống đối chuyển biến dân
chủ ở Trung Quốc để quần chúng bị lạc lối. Bà đặc biệt cảnh báo mối
nguy hại của chủ nghĩa dân tộc ̶ xu hướng chấp nhận những bất công xã
hội nhưng lại nhân danh quyền lợi quốc gia.29 Theo Từ Trung Quân, vào
những thời điểm có tính sống còn trong lịch sử phong trào kéo dài cả thế
kỷ đấu tranh vì dân chủ và chủ nghĩa hợp hiến, những thế lực bảo thủ
luôn vẽ ra cái gọi là “bản chất Trung Quốc”và chủ nghĩa yêu nước để
chống lại ảnh hưởng của phương Tây và tiến trình chuyển đổi chính trị ở
Trung Quốc.30
Cũng nên ghi nhận rằng Du Khả Bình, Vương Trường Giang, và Từ
Trung Quân đều là những đảng viên ĐCSTQ thuộc thành phần chính trị
chính thống củaTrung Quốc. Không ai trong số họ thuộc diện bất đồng
chính kiến hoặc ủng hộ quần chúng nổi dậy đòi thay đổi chính trị triệt để,
mặc dù cả ba người dường như có lo ngại về sự thiếu vắng một cuộc cải
cách thể chế chính trị thực sự trong thời gian gần đây. Song chính những
26 McGregor 2011
27 Có 49.4% người dân trông đợi Trung Quốc sẽ có cách mạng nếu như lãnh
đạo thất bại trong việc thực hiện một cuộc cải cách chính trị thực sự, chỉ có
8.5% tin tưởng rằng cách mạng là điều không thể. Trích dẫn từ Shiji
ribao,15/3/2012.A12
28 Zi 2011,171
29 Như trên, tr. 173
30 Như trên, tr. 22

nhà tư tưởng phóng khoáng đó trong nội bộ đảng vẫn vận động mạnh mẽ
cho dân chủ, pháp trị và nhân quyền ở Trung Quốc mà họ xem là những
giá trị phổ quát chứ không chỉ là những ý niệm của phương Tây. Tất cả
những người này đâu có ngưỡng mộ chế độ chuyên quyền dẻo dai.
Có thể lập luận rằng nếu một hệ thống chính trị thực sự dẻo dai thì nó
phải luôn cởi mở chào đón những ý tưởng và thí nghiệm mới, bởi lẽ một
thứ thay đổi ắt sẽ kéo theo những thay đổi khác. Nếu không thì phải xem
nó như một hệ thống trì trệ. Một số học giả Tây phương cũng đã phủ
nhận luận điểm về chế độ chuyên quyền dẻo dai. Theo Richard Baum,
chẳng hạn, dân chủ chính là hệ thống chính trị sẵn sàng nhất để đáp ứng
những sức mạnh xã hội mới nổi lên, vì thế dân chủ sẽ thắng lợi ở Trung
Quốc cũng như nhiều nơi khác trên thế giới.31
Sự thể chế hoá chính trị ở Trung Quốc có hiệu quả và bền vững hay
không?
Cụ thể hơn, luận đề về chế độ chuyên quyền dẻo dai có vẻ ngày càng khó
thẩm định trong bối cảnh Trung Quốc ngày nay. Trong bài phân tích về
vấn đề tại sao ĐCSTQ có thể giữ được quyền lực kể từ sự kiện Thiên An
Môn năm 1989, Andrew Nathan lược kê bốn sự phát triển thể chế trong
hệ thống chính trị Trung Quốc:
(1) Gia tăng việc áp dụng các chuẩn mực và quy phạm trong chính sách
về tiếp vị lãnh đạo.
(2) Gia tăng cách đánh giá đề bạt giới lãnh đạo chính trị tinh hoa dựa trên
cơ sở tài năng, chống lại quan điểm bè phái.
(3) Chuyên biệt hóa và chuyên môn hóa theo chức năng các định chế (cơ
quan, tổ chức) bên trong chế độ chính trị, và
(4) Thành lập các thiết chế nhằm tăng cường tính chính danh của
ĐCSTQ trong quảng đại quần chúng.32
Tất cả các cơ chế hoạt động của những thiết chế đó luôn được bàn đến
trong chương trình nghị sự của lãnh đạo ĐCSTQ. Một vài cơ chế đã có
ảnh hưởng đến phong cách chính trị của các vị lãnh đạo và làm thay đổi
cuộc chơi của giới tinh hoa chính trị trong thập kỷ vừa qua. Thế nhưng
cũng có thể nói rằng cho đến nay, không một cơ chế nào trong số nêu
trên lại tỏ ra rất hiệu quả để giúp cho hệ thống thêm dẻo dai.
Về điểm đầu tiên của Nathan, quả thực là trong hai thập kỷ vừa qua đã có
một số quy tắc và tiêu chuẩn mang tính thiết chế được đưa vào áp dụng,
ví dụ như giới hạn về số nhiệm kỳ và yêu cầu về độ tuổi nghỉ hưu.
Những quy định này không những làm tăng ý thức về độ chắc chắn, tin
31 Baum 2007. Để tham khảo các ý kiến phê phán mạnh mẽ chế độ chuyên chế
bền bỉ của ĐCSTQ xem Pei 2008; Shirk 2007; Lu 2000.
32 Nathan 2003, 6-7

cậy và trung thực trong lựa chọn người lãnh đạo mà còn đẩy nhanh sự
luân chuyển giới lãnh đạo chính trị của ĐCSTQ. Tuy nhiên có một số
vấn đề của ngày hôm nay lại là hậu quả của những quyết định trong quá
khứ. Một trong những hiện tượng quan trọng nhất ở Trung Quốc hiện
nay là việc có nhiều vị lãnh đạo đã nghỉ hưu càng ngày càng trở nên nói
thẳng, nói thật, khi họ lên tiếng phê phán các chính sách do cấp lãnh đạo
đương chức đề ra. Đó cũng là một sự phát triển chính trị lành mạnh sẽ
đưa Trung Quốc tới một xã hội minh bạch và đa nguyên hơn. Tuy nhiên,
điều đó cũng rất nhạy cảm về chính trị đối với một đất nước luôn xem
hài hòa và ổn định là ưu tiên hàng đầu. Trong khi sự phê phán của các vị
lãnh đạo đã nghỉ hưu có thể phản ánh ý thức chân thành của họ về nhu
cầu phải có những chính sách đúng đắn trong thời điểm rất hệ trọng đối
với quá trình phát triển của Trung Quốc thì họ cũng có thể bị nhìn nhận
như là một cách để các vị lãnh đạo đã nghỉ hưu bày tỏ nỗi bất bình và
bức xúc riêng.
Do những hạn chế về nhiệm kỳ và độ tuổi, nhiều vị lãnh đạo có năng lực
và còn khỏe mạnh đã phải từ chức khi đã gần tuổi 60. Một số vị sau này
đi hoạt động kinh doanh (“hạ hải”) sau khi về hưu, một số khác lại tận
dụng “cơ hội cuối cùng”để dùng quyền lực chính trị phục vụ lợi ích cá
nhân, hoặc làm những việc phi pháp khác. Dân Trung Quốc thường gọi
đó là “hội chứng của tuổi 59”(“ngũ thập cửu tế hiện tượng”).33 Kết cục
là việc áp dụng nghiêm ngặt các quy định mang tính thiết chế và các quy
chuẩn trong hơn hai thập niên qua đã làm tăng đáng kể số lượng các vị
lãnh đạo về hưu và họ đã trở thành một lực lượng chính trị quan trọng
một cách chính đáng. Trừ khi các cơ quan quyền lực của ĐCSTQ chấp
nhận thêm những cơ chế tuyển chọn lãnh đạo cao cấp, vấn đề phân biệt
đối xử do tuổi tác và sự oán giận của các vị lãnh đạo nghỉ hưu có cơ sẽ
gay gắt thêm hơn.
Trước khi xảy ra vụ khủng hoảng Bạc Hi Lai nhiều nhà phân tích đã cho
rằng việc thể chế hóa nền chính trị Trung Quốc đã phát triển đủ tốt để sự
lựa chọn lớp lãnh đạo kế vị ở Đại hội đảng lần thứ 18 có thể diễn ra một
cách êm thấm và trật tự như năm 2002. Một ví dụ gần đây đáng được chú
ý nhất là cuốn sách của Robert Lawrence Kuhn, một doanh nhân đã trở
thành người viết về tiểu sử của nhiều nhà lãnh đạo cao cấp nước
CHNDTQ. Qua một số lượng lớn các cuộc phỏng vấn các ngôi sao đang
lên của cái được gọi là thế hệ thứ năm các nhà lãnh đạo CHNDTQ, Kuhn
không đưa ra lời đề nghị nào mà chỉ ca ngợi tài năng, minh triết và tầm
nhìn của họ.34 Kuhn và những những nhà phân tích cùng quan điểm ở
nước ngoài đã bỏ sót những khiếm khuyết của ĐCSTQ –hay nói chính
33 Nhiều lãnh đạo cao cấp bị khai trừ khỏi đảng vì tội tham nhũng đã bắt đầu
dính líu đến hối lộ, biển thủ và các hoạt động phạm pháp khác ở độ tuổi 59 -
một năm trước khi họ về hưu.
34 Kuhn 2010

xác hơn là tình trạng trì trệ của hệ thống chuyên quyền mỗi khi phải lựa
chọn lãnh đạo tầm cỡ quốc gia. Tầm quan trọng của vụ Bạc Hi Lai là,
đến mức độ lớn, nằm ở sự kiện là ông ta đã xông xáo và bằng những
cách chưa có tiền lệ để vận động một ghế trong Thường vụ Bộ Chính trị
khóa tới. Dù ông đã bị khai trừ khỏi đảng có lẽ do những tội ác được
viện dẫn và “sự vi phạm các nguyên tắc của đảng,”khi nào mà còn chưa
có một cơ chế chính danh hơn để lựa chọn lãnh đạo thì những vấn đề
tương tự sẽ tiếp tục lũng đoạn sự thống nhất trong giới lãnh đạo và năng
lực điều hành của Đảng.
Về vấn đề giám sát và đối trọng trong nội bộ đảng nói chung thì lãnh đạo
chính trị Trung Quốc quả thực đã trải qua một quá trình tăng cường tính
thể chế hóa trong suốt thập kỷ vừa qua, đúng như Alice Miller đã nhận
xét.35 Nghiên cứu của tôi về khả năng xuất hiện tính lưỡng đảng bên
trong tập đoàn tinh hoa lãnh đạo của ĐCSTQ cũng tập trung vào những
quy chuẩn và thông lệ mới trong đời sống chính trị Trung Quốc.36 Tuy
nhiên có một điều rất quan trọng cần nhận rõ: các thử nghiệm về thể chế
mới được đưa ra có thể hoặc là thất bại hoặc là dẫn đến những thay đổi
tiếp theo còn lớn hơn nếu như hệ thống thực sự là dẻo dai.
Nhận định thứ hai của Nathan về chế độ sử dụng nhân tài trong việc hình
thành giới lãnh đạo Trung Quốc có thể nghe có lý ở phương Tây. Nhiều
khi các lãnh tụ chính trị ở những nền dân chủ phương Tây còn chưa được
chuẩn bị kỹ về giáo dục lẫn nghề nghiệp trước khi được bầu lên nắm
quyền. Nói cách tương đối, các lãnh đạo Trung Quốc đều được học hành
tử tế, điều này là chính xác trong trường hợp thế hệ thứ ba các nhà lãnh
đạo do Giang Trạch Dân đứng đầu ̶nhiều người trong số họ đã được đào
tạo ở Liên Xô và các nước Đông Âu từ những năm 1950 –cũng như Hồ
Cẩm Đào thuộc thế hệ thứ tư mà phần lớn có học vấn kỹ sư.37 Theo
nghĩa thông thường thì các lãnh đạo đó được xem như một giới kỹ trị.
Đối với thế hệ lãnh đạo thứ năm, dù họ ít mang tính kỹ trị hơn hai thế hệ
trước nhưng một số đã làm việc ở phương Tây và Nhật Bản với tư cách
là các học giả - khách mời. Nói chung, họ có vẻ biết nhiều về tình hình
thế giới hơn các đồng nghiệp của họ ở các nước khác. Theo một số nhà
quan sát ngoại quốc, đa số lãnh đạo cấp quốc gia ở Trung Quốc trước đó
đã là lãnh đạo các tỉnh, thành trong nhiều năm, thậm chí nhiều thập niên,
do vậy họ đã được chuẩn bị kỹ cho phạm vi hoạt động tầm quốc gia.
Tuy nhiên, trong mắt công chúng Trung Quốc, đặc biệt là những người
hay phê phán đảng, phương pháp chọn lựa lãnh đạo của CHNDTQ là
một thứ gì đó chứ chẳng phải dựa vào tài năng. Do thiếu sự cạnh tranh
35 Miller 2008a
36 Để biết thêm về nguồn gốc của những quy chuẩn và thông lệ mới, xem Li
(2005)
37 Để biết thêm cuộc tranh luận về cơ sở học vấn cảu thế hệ thứ ba và thứ tư,
xem Li 2001

dân chủ, nhiều biến dạng của sự dung túng, ưu đãi bà con, bạn bè thân
thuộc (ví dụ như quan hệ huyết thống, đồng môn, đồng hương hoặc quan
hệ bảo trợ - đỡ đầu) vẫn tiếp tục đóng vai trò chủ yếu. Ba hiện tượng mới
đáng được quan tâm đặc biệt.
Thứ nhất, tất cả ứng viên vào Bộ Chính trị khóa tới và đặc biệt là Ban
Thường vụ sẽ được bầu chọn tại Đại hội Đảng lần thứ 18 vào tháng
11/2012 đều được biết đến vì những quan hệ gia đình, phe cánh hoặc bảo
trợ. Có thể lập luận một cách có lý như nhiều người ở Trung Quốc vẫn
suy nghĩ, đó là sự thăng tiến lên đỉnh cao quyền lực trong quốc gia đông
dân nhất thế giới này buộc phải trông cậy vào những người đỡ đầu - bảo
trợ nặng ký nhiều hơn là bằng phẩm chất lãnh đạo và thành tích công tác
của bản thân.
Thứ hai, số lớn các lãnh đạo của thế hệ thứ năm và thứ sáu có bằng cấp
trên đại học. Ví dụ, trong số 402 thành viên Ban Thường vụ mới bầu ở
31 tỉnh có 298 người (chiếm 74%) có bằng thạc sĩ và 92 người (22.8%)
có bằng tiến sĩ.38 Thế nhưng khi nhìn kỹ vào các vị lãnh đạo đó thì mới
thấy tuyệt đại đa số đều tham dự các khóa học sau đại học trên cơ sở tại
chức (bán thời gian), thường là trong những năm gần đây khi họ đang
giữ trọng trách lãnh đạo ở các chính quyền tỉnh và thành phố.
Những văn bằng chứng nhận trình độ học vấn cấp cao đó đã trở thành
một thứ trách nhiệm pháp lý đối với các vị lãnh đạo đó. Bùi Mẫn Hân
(Minxin Pei) một học giả Mỹ nổi tiếng chuyên nghiên cứu giới tinh hoa
chính trị Trung Quốc đã gọi hiện tượng lạm phát bằng cấp hậu đại học
trong hàng ngũ quan chức Trung Quốc là dấu hiệu của “một sự lừa dối
có tính hệ thống”.39 Bùi Mẫn Hân viết tiếp: “nhiều quan chức Trung
Quốc sử dụng bằng giả hoặc có những thành tích học tập một cách đáng
ngờ cốt để đánh bóng bản lý lịch của mình”40 Cũng theo chiều hướng
này, Uông Ngọc Khải, một giáo sư của Học viện Quản lý Trung Quốc,
gần đây chỉ ra rằng: “Khi bạn nhìn thấy những tấm bằng tại chức - bán
thời gian của các lãnh đạo cao cấp bạn có thể phán đoán nhiều khả năng
họ là những kẻ không trung thực”.41
Hiện tượng thứ ba chắc chắn sẽ đáng lo hơn cả và đã được công bố rộng
rãi ngay trên truyền thông chính thống của Trung Quốc. Đó là việc
những quan chức không có nền tảng gia đình vững mạnh hoặc các quan
hệ chính trị (“guanxi”) đã phải đều đặn hối lộ để mua chức (“mãi quan”)
.42 Theo báo chí Hong Kong và Singapore (mặc dù vẫn chưa được kiểm
38 Nanfang dushi bao, 4 tháng 7 2012. Có thể xem:
http://nf.nfdaily.cn/nfdsb/content/2012-07/04/content_49948516.html.
39 Pei 2012
40 Như trên
41 Xinhua News Net, 4 tháng 7 năm 2012,
http://news.xinhuanet.com/politics/2012-07/04/c_123366738.htm
42 Pei 2012

chứng), Lưu Chí Quân, cựu Bộ trưởng Bộ Đường sắt trước khi bị bắt vì
tội tham nhũng hồi tháng 2/2011 đã định sử dụng hai tỷ nhân dân tệ để
“mua”chức Phó Thủ tướng và cả một ghế trong Bộ Chính trị khóa bầu
năm 2012.43 Ba hiện tượng vừa nêu, dễ hiểu là đã làm ô uế uy tín của
ĐCSTQ trong quần chúng về vấn đề chọn và đề bạt người tài.
Về vấn đề phân chia quyền lực trong hệ thống chính trị Trung Quốc thì,
từ năm 1989 sau khi khai trừ ông Triệu Tử Dương, ĐCSTQ đã công khai
tuyên bố không quan tâm đến nguyên tắc tam quyền phân lập của
phương Tây. Thay vào đó, lãnh đạo đảng đề ra chủ trương phân chia về
mặt định chế tổ chức đảng ra thành ba bộ phận, cụ thể là: ra quyết định,
thực thi chính sách và giám sát. Như vậy, quyền lực của ĐCSTQ vẫn sẽ
không bị giám sát, và như vậy thì điều mà Andrew Nathan đã mô tả như
là “chuyên môn hóa theo chức năng các định chế trong nội bộ chế độ”
trên quy mô lớn trên thực tế chỉ là những lời nói rỗng tuếch của lãnh đạo
đảng.
Lấy ví dụ, trong thập kỷ vừa qua, quyền lực của tòa án đã ngày càng trở
nên thứ yếu trong cấu trúc chính trị của nước CHNDTQ khi mà đảng
mạnh mẽ chống lại tính độc lập của tòa án và trao quyền lực không hạn
chế cho Ủy ban Trung ương về Chính trị và Pháp luật (“Chính Pháp Ủy”)
thuộc ĐCSTQ. Cơ quan này trông coi mọi tổ chức thực thi pháp luật bao
gồm Tòa án Nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao, Bộ Tư
pháp, Bộ Công an và Bộ An ninh Quốc gia. Điều này cho thấy Chính
Pháp Ủy là một cơ quan rất nhiều quyền lực.44
Sự thiếu vắng chuyên môn hóa theo chức năng giữa các cơ quan của
chính phủ đã làm suy yếu lập luận cho rằng các kênh tham gia về chính
trị với quần chúng được mở rộng –lĩnh vực phát triển về thể chế thứ tư
mà Nathan đã mô tả. Theo Bruce Dickson, ĐCSTQ đã lập nên các định
chế chính trị mới “để định hướng sự tham gia chính trị và làm cầu nối
giữa nhà nước và xã hội”chẳng hạn như các hội đồng làng xã do dân bầu
ra, các cơ quan chính phủ tiếp nhận đơn kiến nghị của dân và xuống thị
sát cơ sở khi có khiếu nại (được biết đến với tên gọi là hệ thống “tín
phỏng”).45 Vài nhà quan sát phương Tây cho rằng “tuy chưa có dân chủ,
ở Trung Quốc các vụ biểu tình phản đối, phát hiện tố cáo tham nhũng và
các hội đồng làng xã do dân bầu ra đã đảm bảo ở một mức độ nhất định
trách nhiệm giải trình.”46 Tuy nhiên, số lượng và quy mô các cuộc biểu
tình phản đối đã tăng trong những năm gần đây và một số vụ đã bạo
động hơn. Để đối phó, lãnh đạo Trung Quốc cuối cùng cũng đã đưa ra
43 Lienhe zaohao, 27 tháng 2 2011. Cũng nên xem
thêmhttp://www.zaohao.com/wencui/2011/02/honkong10227c.shtml
44 Tất cả các uỷ ban Đảng ở các tỉnh, thị xã và quận hạt thiết lập những ủy ban
về chính trị và pháp luật cho địa phương của họ.
45 Dickson 2005, 4.
46 Dimitrov 2008, 27.

một giải pháp mà Mary Gallagher gọi là “củ cà rốt kèm với cây gậy” ̶
một mặt đàn áp chính trị, mặt khác gia tăng cung cấp các hàng hóa và
dịch vụ công để đây mạnh tăng trưởng.”47 Việc lãnh đạo ĐCSTQ âu lo
(đến mức bệnh hoạn) về nhu cầu duy trì ổn định xã hội cho thấy những
hạn chế nghiêm trọng trong việc thể chế hóa sự tham gia của quần chúng.
Người bạn đồng minh hôm nay sẽ trở thành kẻ thách đấu ngày mai?
Vai trò của giới trung lưu
Một trong những lý lẽ chủ yếu của luận điểm về “chế độ chuyên quyền
dẻo dai”là ĐCSTQ đã dựa trên sự phát triển kinh tế và khuyến khích vật
chất nhằm ngăn chặn từ cơ sở nhu cầu muốn thay đổi kinh tế - xã hội.
“nguyên nhân chính vì sao ĐCSTQ lại mạnh như thế”, một nhà báo nước
ngoài nhận xét, “đó là người dân Trung Quốc nhận thức được sự cải
thiện rõ rệt đạt được chỉ trong một giai đoạn rất ngắn”.48 Các thế lực kinh
tế - xã hội, đặc biệt là những doanh nhân và giới trung lưu mới hình
thành rất ý thức rằng họ là những đồng minh chính trị với chế độ của
ĐCSTQ.49
Thế nhưng giả định ấy cần được soi xét kỹ lưỡng. Giống như đối tượng
chính trị hôm qua có thể trở thành đồng minh hôm nay, đồng minh chính
trị hôm nay có thể sẽ là kẻ kích động quần chúng ngày mai. Những
nghiên cứu được thực hiện ở Trung Quốc gần đây cho thấy giới trung lưu
Trung Quốc, hơn bất cứ giai tầng xã hội nào khác, có xu hướng mỉa mai
những lời hứa hẹn chính trị của nhà cầm quyền, họ cũng đòi hỏi mạnh
mẽ hơn việc thực hiện chính sách, và nhạy bén hơn với nạn quan chức
tham nhũng.”50 Nếu như giới trung lưu Trung Quốc bắt đầu cảm thấy
tiếng nói của họ bị ngăn chặn, sự tiếp cận thông tin bị khóa chặt một cách
không công bằng hoặc không gian hoạt động xã hội bị hạn chế vô lối, thì
lúc đó thái độ bất đồng chính kiến sẽ gia tăng hình thành.51
Sự bất mãn của giới trung lưu Trung Quốc đối với các chính sách của
chính phủ ngày càng trở nên rõ rệt, một phần do tốc độ bành trướng của
giới này bị chậm lại và tình trạng chênh lệch, bất bình đẳng kinh tế gia
tăng trong những năm gần đây. Tỷ lệ thất nghiệp cao trong hàng ngũ sinh
viên đại học, cao đẳng (mà đa số là xuất thân từ các gia đình trung lưu và
bản thân họ nhiều khả năng sẽ gia nhập giới đó trong tương lai) là một
tín hiệu đáng lo ngại cho chính phủ Trung Quốc. Trên một diễn đàn gần
đây với chủ đề “Phản ứng của Trung Quốc trước khủng hoảng tài chính
47 Gallagher 2009.
48 Vela 2009.
49 Định nghĩa về giới trung lưu Trung Quốc thường dựa trên một số tiêu chí
tổng hợp bao gồm các yếu tố: nghề nghiệp, thu nhập, mức tiêu thụ và mức độ
tự ý thức về cá nhân. Xem Li Chunling 2010.
50 Zhang 2008
51 Để tìm hiểu một cách cặn kẽ cuộc tranh luận về vai trò của giai cấp trung
lưu trong nền chính trị Trung Quốc xin tham khảo Li Chunling 2010.

toàn cầu”do Viện Hàn lâm Cải cách và Phát triển Trung Quốc tổ chức
tại Bắc Kinh, các học giả Trung Quốc đã lập luận rằng chính phủ cần để
ý nhiều hơn đến nhu cầu và các mối quan tâm của giới trung lưu –nếu
không, theo lời các học giả, giới trung lưu “nhạy cảm”ở Trung Quốc sẽ
có thể trở thành một giới trung lưu “nổi giận”.52
Các thành viên của giới trung lưu Trung Quốc rất tức giận đối với nạn
tham nhũng của quan chức và sự thiếu vắng giải trình trách nhiệm và
minh bạch của lãnh đạo ĐCSTQ trong các vụ việc như an toàn thực
phẩm, ô nhiễm môi trường và tai nạn tàu cao tốc năm 2011 ở Ôn Châu
(Wenzhou) làm thiệt mạng 40 hành khách. Cũng như các người cùng giai
cấp với họ ở mọi nơi, giới trung lưu Trung Quốc rất quan tâm đến tự do
báo chí và bất mãn sự kiểm duyệt của chính phủ.
Giới trung lưu Trung Quốc đặc biệt quan tâm tới quyền lực của nhóm
đầu sỏ các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) đang ngày càng gia tăng một
cách rõ rệt vì xu hướng này ảnh hưởng trực tiếp tới quyền lợi của lãnh
vực kinh tế tư nhân. Theo một nghiên cứu của các học giả Trung Quốc,
toàn bộ lợi nhuận của 500 doanh nghiệp tư nhân lớn nhất năm 2009 còn
chưa bằng thu nhập của 2 công ty nhà nước là China Mobile và
Sinopec53. Trớ trêu là tỷ lệ thu hồi vốn ròng của khu vực tư nhân năm
2009 là 8,2% trong khi khu vực doanh nghiệp nhà nước chỉ có 3,1%.54
Tốc độ tăng trưởng đầy ấn tượng của China Mobile, ít ra một phần cũng
nhờ vị thế độc quyền trên thị trường nội địa viễn thông Trung Quốc. Với
độc quyền trong khu vực viễn thông nằm trong tay các doanh nghiệp nhà
nước khổng lồ, các công ty đầu đàn này không có một khuyến khích nào
để đổi mới công nghệ.
Hứa Tiểu Niên, giáo sư kinh tế và tài chính của trường Kinh doanh
Quốc tế Âu Châu –Trung Quốc tại Thượng Hải đã dùng thuật ngữ “chủ
nghĩa tư bản thân hữu”hay “chủ nghĩa tư bản nhà nước”để nói lên sự lo
ngại của ông trước xu thế ngày càng mạnh của sự độc quyền nhà nước.55
Ông cho rằng, với sự bành trướng nhanh chóng của các DNNN trong
mấy năm gần đây, Trung Quốc thực chất đã bắt đầu đảo ngược kế hoạch
phát triển quốc gia của Đặng Tiểu Bình. Theo Hứa Tiểu Niên, Trung
Quốc đang rút ra một cách nhầm lẫn bài học từ cuộc khủng hoảng tài
chính gần đây và đang đi nhầm hướng. Theo giáo sư này, thành phần
hưởng lợi chủ yếu từ sự lớn mạnh của DNNN chính là các quan chức
52 Hu Xiao 2009,1
53 Beijing shangbao, 30/8/2010. Xem
http://news.xinhuanet.com/fortune/2010-08/30/c_12496387.html.
54 Xem http://xuxiaonian.blog.sohu.com/160724498.html
55 Để tìm hiểu quan điểm của Xu Xiaonian xem
http://xuxiaonian.blog.sohu.com/158818651.html. và Lianhe zaobao,1/8/2010,
http://finance.ifeng.com/opinion/zjgc/20100830/2567934.shtml. cũng có thể
xem Bremmer 2010; Huang 2008.

tham nhũng chứ chẳng phải là nhân dân Trung Quốc. Ông cho rằng, ở
Trung Quốc ngày nay, doanh nhân đích thực chỉ có ở khu vực kinh tế tư
nhân chứ không ở DNNN vì các nhà quản lý DNNN thiếu tinh thần kinh
doanh lẫn ý thức trách nhiệm về những thua lỗ của doanh nghiệp.56 Nói
chung, các doanh nhân tư doanh luôn bị từ chối các khoản vay và những
điều kiện ưu đãi.
Đồng thanh với phê phán của Hứa Tiểu Niên, giáo sư tài chính Trần Chí
Vũ ở đại học Yale chỉ ra rằng 25,5 % chi tiêu ngân khố ở Trung Quốc
năm 2011 là cho an sinh xã hội, y tế công cộng, giáo dục và các hàng hóa
công khác, trong khi 38% chi tiêu ngân khố là cho các chi phí hành
chính. Để so sánh, ở Hoa Kỳ chi tiêu ngân khố cho hai khoản tương ứng
là 73% và 10%.57 Trần Chí Vũ khuyến cáo tái phân bố nguồn lực, thông
qua các cải cách dân chủ trong hệ thống chính trị Trung Quốc, để hỗ trợ
giới trung lưu, và thấp hơn, của quốc gia này.
Ba xu hướng chuyển biến
Lược thuật trên đây về luận điểm chế độ chuyên quyền dẻo dai cho thấy
lối suy nghĩ đơn điệu về hệ thống chính trị Trung Quốc có khuynh hướng
dẫn đến một mặt là tư tưởng giáo điều mai mỉa, và mặt khác là những mơ
tưởng viễn vông. Trong khi ĐCSTQ có mặt khắp nơi và tương lai của nó
phải là mối quan tâm chủ yếu, chúng ta cần khám phá, một cách cặn kẽ
hơn, những động lực nội tại và những áp lực bên trong đảng. Đồng thời,
chúng ta cũng nên quan tâm hơn đến những xu hướng chuyển biến trong
bối cảnh rộng lớn hơn –sự di dịch quyền lực và các điểm mạnh, điểm
yếu tương đối của các nhân tố khác bên ngoài đảng. Nhìn tổng thể,
những yếu tố ấy giúp chúng ta hòa hợp trong một cách lý giải chung
những hiện tượng rất khác nhau và các phân tích trái ngược đã được bàn
ở phần trước.
Xu hướng một: Lãnh đạo yếu, phe phái mạnh
Trong ba thập kỷ vừa qua, Trung Quốc đã dần dần rời xa phương thức
lãnh đạo bởi một cá nhân có sức cuốn hút quần chúng và toàn quyền như
Mao Trạch Đông và Đặng Tiểu Bình, sang phương thức lãnh đạo tập thể.
Sự chuyển biến này đã chấm dứt một kỷ nguyên của nền chính trị dựa
trên một người có sức mạnh và, trong chừng mực nhất định, chính là lịch
sử Trung Quốc lâu đời, khi mà một nhân vật độc đoán có thể quyết định
mọi điều tùy ý. Tất nhiên, sự chuyển biến này là một quá trình dần dần,
Mao Trạch Đông, một nhân vật chẳng khác gì ông Trời nơi trần thế có
quyền lực vô biên, đặc biệt vào thời Cách mạng Văn hóa. Mao thường
xuyên ra các quyết định quan trọng một mình, ví dụ như chính sách Đại
Nhảy Vọt và Cách mạng Văn hóa đã gây biết bao tai họa.58 Dưới thời của
56 Xem http://finance.ifeng.com/news/2010205/3005151.shtml.
57 Chen 2012
58 Teiwes và Sun 1998; MacFarquhar và Schoenhals 2008; Hu Angang 2009.

Đặng, dựa vào sự nghiệp chính trị thần kỳ và những mối quan hệ bảo trợ
- đỡ đầu của ông ta, một loạt các sáng kiến cải cách –trong đó có chính
sách thành lập các đặc khu kinh tế và việc gửi sinh viên sang học tập ở
các nước phương Tây ̶ đều được thông qua mà không có sự chống đối
nào đáng kể. Sau sự kiện Thiên An Môn, Đặng vẫn giữ được vai trò của
một lãnh đạo tối cao ngay khi ông không còn nắm chức vụ lãnh đạo quan
trọng nào nữa.59
Giang Trạch Dân (thuộc thế hệ các nhà lãnh đạo thứ ba) lẫn Hồ Cẩm Đào
(thuộc thế hệ thứ tư) đều là những nhà kỹ trị, thiếu sức cuốn hút quần
chúng và ít thành tích cách mạng so với Đặng, nhưng cả hai lại dày dạn
kinh nghiệm quản lý, có kỹ năng xây dựng liên minh và thỏa hiệp chính
trị. Đến một chừng mực đáng kể, họ chỉ là “người thứ nhất giữa những
người ngang hàng”trong thế hệ lãnh đạo tập thể của họ. Họ khó có thể
vận dụng được thứ quyền lực mà Đặng đã nắm, đặc biệt liên hệ đến
Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA). Tuy nhiên, cả Giang và
Hồ có được quyền lực là nhờ vào sự ủng hộ của Đặng.
Giờ đây, khi mà thời kỳ của Hồ Cẩm Đào đến hồi kết, giới tinh hoa
Trung Quốc bắt đầu đánh giá giai đoạn cầm quyền của ông và ấn tượng
lớn nhất là một sự thất vọng sâu sắc. Hồ bị chỉ trích –công bằng hay
không –vì sự “thiếu hành động”(“vô vi”) của ông ta –một thuật ngữ
phổ biến trên nhiều blog và đàm đạo thường ngày. Một số trí thức của
công chúng Trung Quốc công khai đánh giá hai nhiệm kỳ 5 năm do Hồ
lãnh đạo là “một thập kỷ mất mát”.60 Thủ tướng Ôn Gia Bảo cũng bị cho
là “yếu”và “không hiệu quả”.
Những lời chỉ trích Hồ và Ôn nêu trên có thể phản ánh quan điểm của
một số nhóm lợi ích và những người lĩnh xướng dư luận nên không nhất
thiết là ý kiến công chúng. Số đông quần chúng nông dân và công nhân
nhập cư có thể vẫn coi Hồ và Ôn như những nhà lãnh đạo đã bảo bọc và
giúp thăng tiến quyền lợi của họ. Nhiều trí thức dân chủ ở Trung Quốc
vẫn coi Ôn là hy vọng đáng tin cậy nhất để tiến tới một cuộc cải cách
chính trị đích thực. Tuy nhiên những cảm giác tiêu cực đang lan truyền
rộng khắp dù sao cũng làm xói mòn quyền lực và uy tín của chính quyền
Hồ - Ôn.
Đối với cấp lãnh đạo thế hệ thứ năm đang xuất hiện thì sự dịch chuyển
sâu xa về nguồn gốc và tính chính danh của lãnh đạo đảng là vấn đề còn
trọng yếu hơn nữa. Vào lúc bắt đầu nhiệm kỳ của mình, thế hệ lãnh đạo
sắp đến, đứng đầu bởi cặp Tập Cận Bình và Lý Khắc Cường, có vẻ lại
yếu hơn những người tiền nhiệm do họ thiếu thành tích trong quá khứ,
nhu cầu họ phải chia sẻ quyền lực, và sự cạnh tranh ngày càng gia tăng
với các đồng chí cùng lứa. Vì thế, họ sẽ dựa nhiều hơn nữa vào lãnh đạo
59 Vogel 2011.
60 Li và Cary 2011.

tập thể khi ra quyết định quan trọng. Cũng theo chiều hướng đó, chính
quyền Trung Quốc ngày càng nhấn mạnh tầm quan trọng của nguyên tắc
“lãnh đạo tập thể”được định nghĩa trong tuyên cáo của Đại hội ĐCSTQ
năm 2007 như là “một hệ thống phân chia trách nhiệm giữa các cá nhân
nhằm ngăn chặn những quyết định tùy tiện của một cá nhân lãnh đạo cao
nhất”.61
Tất nhiên, lãnh đạo tập thể càng làm chính trị phe phái cần thiết hơn. Ban
lãnh đạo ĐCSTQ hiện nay được cơ cấu xung quanh hai liên minh (còn
gọi là hai phái) để giám sát và cân bằng uyền lực lẫn nhau. Hai nhóm đó
có thể được gắn mác là “liên minh dân túy”(“dân tuý đồng minh”) do
Hồ Cẩm Đào cầm đầu và “liên minh của giới tinh hoa”(“tinh anh đồng
minh”) hình thành từ thời Giang Trạch Dân và hiện nay người đứng đầu
là Ngô Bang Quốc –Chủ tịch Đại hội Đại biểu nhân dân toàn quốc
(trong ĐCSTQ ông ta là nhân vật đứng thứ 2). Hai thủ lĩnh có nhiều triển
vọng nhất sau Đại hội 18 ĐCSTQ, một người thuộc phái tinh hoa là họ
Tập còn họ Lý thuộc phái dân túy, mỗi người đại diện cho một liên minh.
Cách phân chia quyền lực này có thể được xếp vào loại hình cơ chế
chính trị kiểu “một đảng, hai phái”(“nhất đảng lưỡng phái”).62
Liên minh của giới tinh hoa chủ yếu gồm các đại diện “thái tử đảng”(bố
mẹ họ là các quan chức cao cấp) và thêm cả nhóm Thượng Hải (gồm các
nhà lãnh đạo được thăng tiến trên con đường chính trị ở Thượng Hải khi
Giang còn là Bí thư Đảng vào những năm 1980). Trong khi đó, liên minh
dân túy tập hợp chủ yếu các cựu quan chức Đoàn Thanh niên Cộng sản
(được biết dưới tên “đoàn phái”) và là cơ sở quyền lực của Hồ Cẩm Đào.
Hai liên minh này có những sáng kiến và ưu tiên về chính sách khác
nhau. Phái tinh hoa chú trọng vào tăng trưởng GDP trong khi liên minh
dân túy chủ trương công bằng và cố kết xã hội. Nhìn chung, phái tinh
hoa chiếm ưu thế trong các lĩnh vực kinh tế và tài chính đồng thời đại
diện cho lợi ích vùng duyên hải phía Đông, trong khi đó liên minh dân
túy lại vượt trội trong các tổ chức đảng và thường phản ánh những mối
quan tâm của vùng sâu trong nội địa. Về mặt cải cách chính trị, lãnh đạo
thuộc phái dân túy quan tâm nhiều tới việc khuyến khích các cuộc bầu
chọn trong nội bộ đảng hơn là các đồng chí của họ thuộc liên minh tinh
hoa, bởi lẽ ngay cả các thành viên trong giới chính trị, ví dụ như những
đại biểu được chọn đi dự Đại hội Đảng thường bỏ phiếu chống lại các
“thái tử đảng”. Chẳng hạn như Bạc Hi Lai đã hai lần bị loại trong các
cuộc bầu cử vào Trung ương Đảng tại Đại hội Đảng vào những năm
1990.
Nền chính trị phe phái tất nhiên không phải là cái gì mới mẻ ở nước
Cộng hoà Nhân dân Trung Quốc (CHNDTQ). Những sự kiện chính thời
61 Xinhua News,15/10/2011, http://news.sina.com.cn/c/2007-10-
15/113314089759.shtml
62 Li 2005

Mao như chiến dịch Chống phái Hữu, Cách mạng văn hóa và khủng
hoảng Thiên An Môn năm 1989, tất cả đều liên quan đến đấu đá nội bộ
giữa các phe phái trong cấp lãnh đạo ĐCSTQ. Thế nhưng nền chính trị
phe phái ở Trung Quốc ngày nay không còn là một cuộc chơi có tổng
bằng không - tức là kẻ thắng được cả, người thua thì mất hết. Đó là vì cả
hai phe phái chính trị hầu như là ngang sức. Họ chia nhau số ghế trong
cấp lãnh đạo chóp bu theo một sự cân bằng gần hoàn toàn.
Bảng 1 cho thấy trong mỗi cơ quan lãnh đạo quan trọng năm 2011 (thời
điểm trước khi Bạc Hi Lai thất sủng), liên minh của giới tinh hoa và liên
minh dân túy đã đạt được thế cân bằng về phân bổ số ghế xét dưới góc
độ cả về đại diện của lãnh đạo thế hệ thứ năm và cơ cấu chung. Hai liên
minh đã thỏa thuận được một thế cân bằng hoàn hảo về quyền lực giữa
các ngôi sao đang lên thuộc thế hệ thứ năm (mỗi phe có một người trong
Thường trực Bộ Chính trị, ba người trong Bộ Chính trị và hai người
trong Ban Bí thư gồm 6 thành viên, một cơ quan lãnh đạo quan trọng
điều hành công việc hàng ngày và công tác hành chính của đảng. Thế cân
bằng đó cũng được thể hiện rõ trong cơ cấu bốn Phó Thủ tướng, bốn ủy
viên (dân sự) Quốc vụ viện, bao gồm cả thế hệ thứ tư và thứ năm.63
63 Hai vị lãnh đạo thuộc phái đoàn thanh niên, Lý Nguyên Triều và Lưu Diên
Đông cũng thuộc diện thái tử đảng xét về nguồn gốc gia đình, tuy nhiên sự
nghiệp của họ lại gắn với Hồ Cẩm Đào (người đóng vai trò trực tiếp giới thiệu
họ vào Bộ Chính trị) khiến họ trung thành với liên minh dân túy hơn.

Bảng 1: Phân bổ ngang bằng số ghế giữa các liên minh (2011)
Liên minh tinh hoa
(phe Giang Trạch
Dân)
Liên minh dân túy
(phe Hồ Cẩm Đào)
Thường vụ Bộ
Chính trị
(thế hệ thứ năm)
Tập Cận Bình
(thái tử đảng)
Lý Khắc Cường
(đoàn phái)
Bộ Chính trị
(thế hệ thứ năm)
Tập Cận Bình
Vương Kỳ Sơn (thái
tử đảng)
Bạc Hi Lai (thái tử
đảng)
Lý Khắc Cường (đoàn
phái)
Lý Nguyên Triều (đoàn
phái)
Uông Dương (đoàn phái)
Ban Bí thư
(thế hệ thứ năm)
Tập Cận Bình
Vương Hỗ Trữ (nhóm
Thượng Hải)
Lý Nguyên Triều (đoàn
phái)
Lệnh Kế Hoạch (đoàn phái)
Phó Thủ tướng Vương Kỳ Sơn (thái
tử đảng)
Trương Đức Giang
(thái tử đảng)
Lý Khắc Cường (đoàn
phái)
Hồi Lương Ngọc (đàn em
Hồ Cẩm Đào)
Quốc vụ khanh Mã Khải (thái tử
đảng)
Mạnh Kiến Trụ
(nhóm Thượng Hải)
Lưu Diên Đông (đoàn phái)
Đới Bỉnh Quốc (đàn em Hồ
Cẩm Đào)
Ghi chú và nguồn tư liệu: Để tham khảo định nghĩa thế hệ thứ năm của
ĐCSTQ và sự hình thành hai liên minh, xem Li 2008b; 2012a
Hai phe này có khả năng và kinh nghiệm lãnh đạo khác nhau, và cũng
được hậu thuẫn bởi những nguồn lực kinh tế - xã hội và chính trị khác
nhau. Sự rơi rụng ngoạn mục của hai “ngôi sao nặng ký đang lên”trong
Bộ Chính trị - Bí thư Đảng Thượng Hải Trần Lương Vũ (một thành viên
của nhóm Thượng Hải) năm 2006 và Bí thư Đảng Trùng Khánh Bạc Hi
Lai (thái tử đảng) năm 2012 –là bằng chứng cho hiện tượng “lãnh đạo
yếu, phe phái mạnh”. Những thủ lĩnh phe phái một khi đã bị dính dáng
vào các vụ xì căng đan nghiêm trọng đều dễ dàng bị thay thế, nhưng phe
phái hay liên minh thì lại quá mạnh để bị giải tán. Những thủ lĩnh mới
thay thế họ Trần và họ Bạc, Tập Cận Bình và Trương Đức Giang đều từ

cùng một liên minh đó cả. Những dàn xếp đã được thực hiện nhằm phục
vụ lợi ích chung là sự sống còn của ĐCSTQ. Giám sát và đối trọng
quyền lực giữa hai liên minh vẫn không hề suy suyển sau hai vụ khủng
hoảng này.
Chẳng phe nào, dù là dân túy hay tinh hoa, lại muốn triệt hạ hoàn toàn
phe kia. Mỗi liên minh có những thế mạnh riêng, gồm những khu vực đại
diện cử tri khác nhau mà phe kia không nắm được. Mối liên hệ của họ
với nhau khi ra quyết định vừa là cạnh tranh vừa là hợp tác. Ví dụ như
ban lãnh đạo ĐCSTQ rất cân nhắc và cố gắng tránh không để lan rộng vụ
Bạc Hi Lai sang các lãnh đạo cao cấp khác và việc khai trừ đảng được
tiến hành tương đối hạn chế. Trên thực tế, một số lãnh đạo có liên hệ mật
thiết với họ Bạc, chẳng hạn như thị trưởng Trùng Khánh Hoàng Kì
Phàm, vẫn được tại vị chứng tỏ là các lãnh đạo cao nhất không định kỷ
luật quá nhiều người. Có một sự thật là đất nước Trung Quốc đang gặp
quá nhiều yếu tố bất ổn trước Đại hội ĐCSTQ lần thứ 18 cũng là điều
buộc giới lãnh đạo phải hạn chế phạm vi những lời cáo buộc, chỉ trích
lẫn nhau.
Bởi lẽ ấy, dù vụ Bạc Hi Lai là thắng lợi của phe Hồ Cẩm Đào nhưng
thắng lợi ấy không nhất thiết đưa đến việc phe dân túy có thêm một ghế
trong Thường vụ Bộ Chính trị. Diện mạo của Thường vụ Bộ Chính trị
tương lai chủ yếu phụ thuộc vào sự thỏa hiệp giữa hai liên minh. Thế cân
bằng quyền lực trong hệ thống này không dễ gì thay đổi. Nếu như phe
thái tử đảng mà sụp đổ thì điều đó có thể dẫn tới một cuộc cách mạng
ngoài sức tưởng tượng. Do vậy, tại thời điểm hiện nay, động cơ vô cùng
mạnh mẽ của giới chóp bu lãnh đạo là giữ nguyên cơ cấu hiện tại “một
đảng, hai liên minh”và cố gắng thể hiện ra bên ngoài sự thống nhất và
đoàn kết.
Do nền chính trị phe phái có một vai trò rất quan trọng ở Trung Quốc
ngày nay nên việc hiểu rõ thành phần của Ban Thường vụ Bộ chính trị
luôn thu hút sự quan tâm lớn của giới nghiên cứu chính trị Trung Quốc.

Bảng 2: Nhận dạng phe phái các ứng viên hàng đầu cho vị trí trong
Ban Thường vụ Bộ Chính trị khóa tới (2012-2017)
Liên minh giới tinh hoa
(phe Giang Trạch Dân)
Liên minh dân túy
(phe Hồ Cẩm Đào)
Tên Chức vụ
hiện nay
Nhận
dạng phe
phái
Tên Chức vụ
hiện nay
Nhận
dạng
phe phái
Tập Cận
Bình
Phó chủ
tịch nước
Thái tử
đảng
Lý Khắc
Cường
Phó thủ
tướng thứ
nhất
Đoàn
phái
Vương
Kỳ Sơn
Phó thủ
tướng
Thái tử
đảng
Lý
Nguyên
Triều
Trưởng
ban tổ
chức
Đoàn
phái
Trương
Đức
Giang
Phó thủ
tướng
Thái tử
đảng
Lưu Vân
Sơn
Trưởng
ban
Tuyên
giáo
Đoàn
phái
Trương
Cao Lệ
Bí thư
Thiên Tân
Đàn em
Giang
Trạch
Dân
Uông
Dương
Bí thư
Quảng
Đông
Đoàn
phái
Du Chính
Thanh
Bí thư
Thượng
Hải
Thái tử
đảng
Lưu Diên
Đông
Quốc vụ
khanh
Đoàn
phái
Mạnh
Kiến Trụ
Bộ trưởng
Công An
Nhóm
Thượng
Hải
Lệnh Kế
Hoạch
Chánh
văn
phòng
Trung
ương
Đảng
Đoàn
phái
Trương
Xuân
Hiền
Bí thư
Tân
Cương
Đàn em
Giang
Trạch
Dân
Hồ Xuân
Hoa
Bí thư Hồ
Bắc
Đoàn
phái
Nguồn: Li 2012a

Trong khi không ai có thể biết bảy hay chín vị lãnh đạo sẽ chắc chắn
được vào cơ quan chủ chốt của quyền lực64 thì 14 vị lãnh đạo vẫn đứng
bên ngoài cùng các đồng lứa của mình với tư cách ứng viên (xem bảng
2). Danh sách này được lập trên cơ sở phối hợp các yếu tố như chức vụ
hiện nay của vị lãnh đạo, tuổi tác, hạn chế về nhiệm kỳ trong Bộ Chính
trị, nhiệm kỳ trong Ban chấp hành Trung ương và kinh nghiệm lãnh đạo
trước đó.65
Trong số 14 ứng viên được nêu tên trong danh sách, có 10 người hiện là
ủy viên của Bộ Chính trị gồm cả thảy là 25 người, hai người (Tập Cận
Bình và Lý Khắc Cường) đang là Ủy viên Ban Thường vụ Bộ Chính trị).
Một điều thú vị là các ứng viên hàng đầu đó cũng được chia đều giữa các
liên minh chính trị - 7 người thuộc phái tinh hoa và 7 thuộc phái dân túy.
Trong liên minh tinh hoa có 4 vị lãnh đạo là thái tử đảng, 2 người do
Giang Trạch Dân bảo trợ và một là thành viên nổi bật của nhóm Thượng
Hải. Trong liên minh dân túy, cả 7 người đều là các lãnh đạo đoàn thanh
niên và có mối quan hệ bảo trợ - đỡ đầu mạnh với Hồ Cẩm Đào.
Cả hai liên minh này cùng chia sẻ quyền lợi trong sự ổn định xã hội
trong nước và đều có tham vọng về sự lớn mạnh không ngừng của Trung
Quốc trên trường Quốc tế, và các mục tiêu chung đó thường dẫn dắt hai
liên minh đến sự thỏa hiệp và hợp tác với nhau.
Tuy nhiên, vì xã hội Trung Quốc đang trở nên ngày càng đa nguyên về
quan điểm, về các giá trị và cũng vì các lãnh đạo Trung Quốc phải đối
mặt với đủ loại thay đổi chính sách khó khăn khiến nản lòng cho nên sự
khác biệt về chính sách giữa các vị lãnh đạo có nhiều khả năng sẽ trở nên
minh bạch hơn đối với công chúng.
Xu hướng hai: Chính phủ yếu, các nhóm lợi ích mạnh
So với nhiều quốc gia trên thế giới, chính phủ nước CHNDTQ nắm một
nguồn lực tài chính và chính trị khổng lồ, phần lớn là nhờ sự tăng trưởng
kinh tế nhanh và một hệ thống chính trị chuyên chế. Tuy vậy chính phủ
Trung Quốc vẫn đang phải đối phó với vô số những vấn đề làm đau đầu,
chẳng hạn như sự chênh lệch giàu nghèo, lạm phát, bong bóng bất động
sản có thể vỡ, nợ trong nước tăng cao, tham nhũng trong giới quan chức,
ngày càng nhiều vụ bất ổn xã hội, môi trường thiên nhiên xuống cấp, tài
nguyên cạn kiệt, an toàn thực phẩm và các vấn đề an toàn y tế cộng
đồng, sự thiếu vắng mạng lưới an sinh xã hội và những căng thẳng sắc
tộc ở Tân Cương và Tây tạng.
Một điều mà ai cũng thấy là Quốc vụ viện đã tỏ ra kém hiệu quả trong
việc quản lý các địa phương Trung Quốc, các thành phố lớn và ngay cả
các doanh nghiệp nhà nước, xét về góc độ kinh tế. Gần đây xuất hiện một
64 Cập nhât của người dịch: Rốt cuộc là 7.
65 Để tìm hiểu sự nghiệp các ứng viên đó xem Li 2012 a.

câu nói châm biếm: “Thủ tướng cũng không thể điều khiển nổi một Tổng
giám đốc”(“Tổng lý quản bất liễu tổng kinh lý”), phản ánh những vấn đề
nghiêm trọng đối với năng lực điều hành của chính phủ trung ương. Sự
căng thẳng và cạnh tranh giữa hai liên minh như đã phân tích ở trên có
xu hướng làm cho quá trình ra quyết định dài và phức tạp hơn, thậm chí
còn có thể một lúc nào đó gây ra tình trạng bế tắc. Trung Quốc không
phải là dân chủ, nhưng xét về góc độ này vẫn có thể phát triển một số đặc
trưng của dân chủ. Những thủ lĩnh địa phương bị khai trừ, đáng để ý nhất
là Bạc Hi Lai và Trần Lương Vũ cũng từng được biết đến vì sự thách
thức công khai chính quyền và các quyết sách của Thủ tướng Ôn và
chính phủ trung ương.
Điều quan trọng hơn cả là chưa bao giờ trong lịch sử 6 thập kỷ của nước
CHNDTQ các nhóm lợi ích lại có quyền lực và nhiều ảnh hưởng như
những năm gần đây. Cũng như mọi nơi khác trên thế giới, các nhóm lợi
ích Trung Quốc rất đa dạng. Ví dụ như chúng gồm các vùng lãnh thổ, các
định chế hành chính, quân đội, truyền thông được thương mại hóa nhanh
chóng, các tổ chức phi chính phủ và các chính quyền địa phương.
Các chính quyền địa phương ở những vùng duyên hải hay nội địa cũng
đều là các nhóm lợi ích chính trị cố gắng gây ảnh hưởng mạnh mẽ lên
Bắc Kinh và vận động để đảm bảo rằng chính phủ trung ương đưa ra
những chính sách kinh tế - xã hội góp phần thúc đẩy quyền lợi địa
phương họ.66 Thông tin cần thiết để hiểu tình hình: năm 2010 trong số
100 xã giàu có nhất thì có đến 93 xã trong đó có 40 xã đứng đầu bảng
đều ở vùng duyên hải.67
Theo một nghiên cứu mới đây thì gần 90% xuất khẩu của Trung Quốc
vẫn xuất phát từ các vùng duyên hải.68 Trong những năm gần đây, chính
quyền địa phương các tỉnh, các vùng lãnh thổ tăng cường số lượng các
văn phòng đại diện (“Trú kinh ban”) của mình ở Bắc Kinh để triển khai
hoạt động vận động hành lang (lobby). Tháng giêng năm 2010 chính phủ
trung ương buộc phải đưa ra các quy định nhằm giảm đáng kể số lượng
các văn phòng đại diện quyền lợi địa phương được cấp phép và đòi hỏi
kiểm toán tài chính số các nhóm vận động hành lang cấp tỉnh và thành
phố đang hoạt động.69
Về vấn đề các giai tầng xã hội, các nhóm lợi ích Trung Quốc có thể được
phân ra thành 3 nhóm chính: các nhóm lợi ích tập đoàn và công nghiệp
(được biết như “giới cổ cồn đen”), giới trung lưu mới hình thành đã được
nói đến ở trên (hay còn gọi là “cổ cồn trắng”các nhà chuyên môn), và
66 Để tìm hiểu các yếu tố làm thay đổi kinh tế- xã hội ở Trung Quốc và các
nước Đông, Đông Nam Á xem White, Zhou và Rigger 2013 trở đi
67 Xem http://bbs.nhzjcom/viewthread.php?tid=377464.
68 Yao 2010. Có thể xem http://www.foreignaffairs.com/articles?65947/theend-
ò-the-beijing-consensus?page=show
69 Liawang xinwen zhoukan, 23 /1/2010.

nhóm xã hội dễ bị tổn thương như dân nhập cư (công nhân áo “cổ cồn
xanh dương”). Thuật ngữ “cổ cồn đen”gần đây mới ra đời ở Trung Quốc
có liên quan tới số lượng ngày càng tăng những người giàu có và đầy
quyền lực hay mặc đồ đen, lái xe ô tô đen, có nhiều khoản thu nhập được
ẩn giấu, sống một cuộc sống bí ẩn với các vợ bé, quan hệ với xã hội
ngầm tội phạm –xã hội đen (“hắc xã hội”) và quan trọng hơn cả là họ
vận hành việc kinh doanh và sử dụng quyền lực kinh tế của họ một cách
mờ ám.70
Các nhóm lợi ích tập đoàn và công nghiệp tích cực nhất ở Trung Quốc
bao gồm 2 cụm chính. Cụm thứ nhất gồm giới chóp bu doanh nghiệp nhà
nước độc quyền, ví dụ như ngân hàng, viễn thông, hàng không, đường
sắt, thuốc lá và tàu biển. Cụm thứ hai gồm các nhóm vận động hành lang
làm việc cho nhà nước, khu vực kinh tế nước ngoài và tư nhân, ví dụ như
bất động sản. Truyền thông Trung Quốc đã đề cập rộng rãi tới việc các
nhóm lợi ích kinh doanh thường xuyên hối lộ các quan chức địa phương
và hình thành nên “liên minh ma quỷ”với các chính quyền sở tại.71
Ví dụ như nhiều đối tượng trong xã hội liên kết với nhà phát triển bất
động sản và hình thành nên những nhóm lợi ích đặc biệt quyền lực nhất ở
Trung Quốc hiện nay. Quyền lực siêu mạnh của nhóm này đã giải thích
vì sao phải mất đến 13 năm để thông qua Luật Chống Độc Quyền, vì sao
chính sách quản lý kinh tế vĩ mô trong thập kỷ vừa qua trên quy mô lớn
là thiếu hiệu quả; và vì sao, mặc dù cả xã hội đã nhận thức, bong bóng
bất động sản vẫn cứ tiếp tục phình to ra. Trong từng trường hợp kể trên,
các nhóm lợi ích tập đoàn và công nghiệp đã xâm lấn cả quá trình ra
quyết định của chính phủ bằng cách tạo ra nút thắt hay bế tắc cho chính
sách của nhà nước hoặc là biến tấu chính sách theo cách có lợi cho họ.
Theo báo cáo chính thức của nhà nước, hơn 70% trong số 120 công ty
nằm dưới sự điều hành của Ủy ban Giám sát và Quản trị Tài sản Nhà
nước (State-owned Assets Supervision and Administrative Commisin,
thường gọi tắt là SASAC) đã tham gia vào kinh doanh bất động sản trong
năm 2010.72 Phản ứng lại, SASAC đã chỉ thị 78 doanh nghiệp phải rút
các khoản đầu tư khỏi việc kinh doanh đó.73 Tuy nhiên sự kháng cự từ
70 Không rõ ai là người đầu tiên nghĩ ra thuật ngữ “giới cổ cồn đen”. Đa số các
ý kiến trên mạng ở Trung Quốc quy cho nhà kinh tế học ở Mỹ Lang Hàm
Bình (Larry Lang). Tuy nhiên Lang đã công khai phủ nhận rằng đã viết bài
báo được phổ biến rộng rãi để quảng bá cho thuật ngữ này. Xem “Giai cấp
đen”( www.chinatranslated.com/?p=407). Dịch là: “Bình luận và phân tích về
kinh tế Trung Quốc và tình hình chính trị”. 6/2009.
71 Zhongguo Xinwen zhoukan, 13/1/2006, Liaowang, 5/12/2005. Có thể xem
http://www.chinesenewsnet.com, 12/12/2005.
72 Qianjiang Wanbao, 11/2/2010. Cũng có thể xem
http://www.chinanews.com.cn/estate/estate-lspl/news/2010/02-
11/2121577.shtml.
73 xem http://bt.xinhuanet.com/2010-03/19/content_19293215.htm

phía các công ty đó đã khiến cho chỉ thị chính phủ gần như không có
hiệu lực. Nhiều ý kiến suy xét cho rằng một phần lớn gói kích cầu (4000
tỷ nhân dân tệ- khoảng US$ 586 tỷ) đưa ra vào năm 2008 trước tình hình
khủng hoảng tài chính toàn cầu đã bị lái nhầm hướng sang phát triển bất
động sản. Theo một nhà nghiên cứu cao cấp của Bộ Gia cư và Phát triển
Đô thị - Nông thôn thì có khoảng 32% gói kích cầu đã được đầu tư vào
bất động sản.74
Đối với giai tầng xã hội cấp dưới, sự thiếu hụt lao động chân tay ở một
số thành phố duyên hải trong những năm gần đây phản ánh thực trạng ý
thức chính trị ngày một lên cao của những nhóm xã hội dễ bị tổn thương
này (“nhược thế quần thể”), đặc biệt là ở thế hệ các công nhân nhập cư
trẻ tuổi. Họ đã nhận thức được rằng cần bảo vệ quyền lợi của mình và
ngày càng phẫn nộ trước mọi chính sách kỳ thị chống lao động nhập cư,
nông dân và dân nghèo thành thị. Họ buộc phải nhảy từ công việc này
sang công việc khác chỉ để nhận được đồng lương xứng đáng và tử tế
hơn. Ít ra thì nhờ có những kiến nghị không mệt mỏi của họ mà ở Trung
Quốc gần đây đã có những cải thiện ngoạn mục về lương bổng.
Những thách thức bắt nguồn từ các nhóm xã hội khó thuyết phục và các
nhóm lợi ích tập đoàn công nghiệp tham lam không phải là duy nhất ở
Trung Quốc thời cải cách. Các nền dân chủ ở phương Tây (và cả phương
Đông) tất nhiên là không miễn nhiễm đối với các vấn đề này, ngược lại,
những kiến nghị của quần chúng đòi công bằng xã hội thường được nhìn
nhận như một bộ phận của đời sống kinh tế - xã hội bình thường của các
quốc gia đó.
Nói về các nhóm lợi ích tập đoàn và công nghiệp ở một số nước phương
Tây thì có lẽ chúng còn mạnh và có nhiều ảnh hưởng hơn các nhóm
tương tự ở Trung Quốc. Ở Hoa Kỳ chẳng hạn, có hàng trăm nhóm vận
động hành lang làm tràn ngập thủ đô Washington và hiện đã trở thành
một đặc điểm quan trọng của nền chính trị Mỹ. Dần dần, những nhóm
vận động có động cơ kinh doanh đó đã biết tận dụng hệ thống dân chủ để
phục vụ lợi ích thương mại cho công ty. Trong tác phẩm kinh điển của
mình viết về dân chủ, Robert Dahl lập luận rằng sự phát triển dân chủ ở
phương Tây là một quá trình được dẫn dắt bởi nhiều nhóm thủ lĩnh khác
nhau, mỗi nhóm lại tiếp cận được tới tập hợp những nguồn lực chính trị
và đại diện cho lợi ích của các khu vực và nhóm khác nhau trong xã
hội.75 Hệ thống chính trị đa nguyên luôn phân tán quyền lực, ảnh hưởng,
uy thế và sự điều hành ra khỏi một nhóm duy nhất các thủ lĩnh quyền
lực, đồng thời nó chia sẻ cùng một nền tảng xã hội cho những cá nhân,
nhóm, hiệp hội và tổ chức đa dạng và đủ loại.76 Theo ý nghĩa đó, dân chủ
chính là việc hình thành các quy tắc để dàn xếp những quyền lợi mâu
74 xem http://bt.xinhuanet.com/2010-03/19/content_19293215.htm
75 Dahl 1961,
76 Dahl 196168.,252 và 270.

thuẫn nhau giữa các nhóm xã hội trong một cộng đồng nhất định. Diêu
Dương, một giáo sư của đại học Bắc Kinh đã lập luận tương tự: “một thể
thức chính trị mở và bao gồm ở các nền dân chủ phát triển, chẳng hạn
như Hoa Kỳ, nói chung, luôn giám sát quyền lực của các nhóm lợi ích.
Thực chất, đây mới chính là trách nhiệm được ủy thác của một chính
quyền không vụ lợi –đó là cân đối các đòi hỏi, yêu sách của những
nhóm xã hội khác nhau.”77
Hoạt động chính trị của nhóm lợi ích nên được nhìn nhận không là mối
đe dọa sự ổn định kinh tế - xã hội mà cũng chẳng phải là sự thách thức
tính hợp pháp của chính quyền, và đúng ra nên được coi là những thành
tố cần thiết của một nền quản trị dân chủ. Mấu chốt để điều phối nền
chính trị có những nhóm lợi ích khác nhau là phải hình thành nên các cơ
chế dân chủ mang tính thể chế. Các nhóm lợi ích khác nhau có thể gây
ảnh hưởng qua những cuộc bầu cử, các thể thức ra quyết định hành chính
và pháp lý. Đồng thời, tính độc lập của truyền thông và thượng tôn của
bản hiến pháp luôn giám sát và bảo vệ quá trình dân chủ. Các cuộc
khủng hoảng chính trị thỉnh thoảng vẫn xảy ra, nhưng những định chế
dân chủ nói chung và hoạt động chính trị của các nhóm lợi ích nói riêng
(kể cả vai trò quan trọng của giới trung lưu) không phải là nguồn gốc của
bất ổn xã hội, mà đúng ra chúng lại là nền tảng của sự ổn định về lâu dài.
Sự ra đời nhanh chóng của các nhóm lợi ích đa dạng, tạo nên một nền
chính trị năng động ở Trung Quốc đã làm thay đổi sâu sắc phương thức
quản trị đất nước này.
Xu hướng ba: Đảng yếu, đất nước mạnh
ĐCSTQ là một đảng cầm quyền lớn nhất thế giới, nó gồm 4 triệu đảng
bộ cơ sở, 82.6 triệu đảng viên và còn tiếp tục gia tăng. Do không hiện
diện lực lượng đối lập có tổ chức nên đảng dường như không gặp bất kỳ
một thách thức nào trong tương lai gần. Cũng cần lưu ý rằng các cuộc cải
cách chính trị ở Trung Quốc, kể cả nỗ lực dân chủ hóa trong đảng sau
Hội nghị Trung ương 4 khóa 17 ĐCSTQ họp vào mùa Thu năm 2009
hầu như không mang lại kết quả. Có thể quy kết tình trạng này cho hai
yếu tố mang tính chất hoàn cảnh. Một là, cuộc khủng hoảng tài chính
toàn cầu năm 2008 đã cho thấy những bất cập của các nền dân chủ
phương Tây và do đó đã dẫn đến việc một số nhà lãnh đạo và các trí thức
của công chúng Trung Quốc có xu hướng tả khuynh có thêm cơ sở để
bảo vệ chế độ chuyên quyền bền bỉ và biện hộ cho sức sống và tính ưu
việt của chế độ độc đảng cầm quyền ở Trung Quốc. Hai là, phong trào
Mùa Xuân Á rập đã phô bày cho các nhà lãnh đạo ĐCSTQ một bức tranh
đáng lo ngại: họ có thể bị một kết cục giống như chế độ Mubarak. Hậu
quả là đa số trong ban lãnh đạo ĐCSTQ đã vượt qua lằn ranh phân chia
phe phái để quyết không tiếp tục theo đuổi các cải cách chính trị. Thay
77 Yao 2010.

vào đó, họ đã siết chặt hơn việc quản lý các cuộc tụ tập đông người, các
cuộc bầu cử ở cơ sở, truyền thông và xã hội dân sự.
Có thể nêu một giả thiết có lý rằng chứng hoang tưởng và việc lạm dụng
quá mức lực lượng cảnh sát để đối phó với cái được gọi là “Cách mạng
Hoa nhài Trung Quốc”–một vụ tụ tập đông người xảy ra ở đối diện nhà
hàng McDonald gần quảng trường Thiên An Môn hồi tháng 2 năm 2011
là tín hiệu cho thấy đảng không mạnh.78 Một tín hiệu nữa về sự suy yếu
đó là tổng số tiền được sử dụng cho mục đích “giữ gìn ổn định xã hội”
năm 2009 là 514 tỷ nhân dân tệ - gần bằng tổng ngân sách sách quốc
phòng (532 tỷ nhân dân tệ - NDT) cùng năm đó. Ngân sách quốc phòng
Trung Quốc năm 2012 là 670.3 tỷ NDT, tuy nhiên ngân sách cho lực
lượng cảnh sát và các lực lượng an ninh công cộng khác đúng bằng 701.8
tỷ NDT (tăng 11.5%).79 Nhiều người cho rằng các chính quyền Trung
Quốc đã chi phí 60 triệu NDT hàng năm để theo dõi có một mình luật sư
mù Trần Quang Thành, chủ yếu để trả lương cho khoảng 100 cảnh sát
địa phương và một số cán bộ khác nữa.80
Dòng tiền với quy mô lớn chảy ra nước ngoài trong những năm gần đây
(có lẽ của các quan tham) càng cho thấy giới chóp bu của đảng thiếu lòng
tin vào sự ổn định chính trị- xã hội. Theo báo cáo năm 2011của tổ chức
Liêm chính Tài chính Toàn cầu (Global Financial Integrity: GFI) –một
cơ quan có trụ sở tại Washington, giai đoạn từ năm 2000 tới năm 2009
lượng vốn bất hợp pháp đưa ra khỏi Trung Quốc ước tính lên tới 2740 tỷ
USD, gấp 5 lần lượng tiền chuyển bất hợp pháp ra nước ngoài của
Mexico, nước đứng hàng thứ hai trong lĩnh vực này.81 Ngân hàng Nhân
dân Trung Quốc có một báo cáo vào năm 2011 cho biết, từ giữa những
năm 1990 tới 2008, hàng ngàn quan chức và nhân viên các doanh nghiệp
nhà nước đã chuyển tổng số 800 tỷ NDT (126 tỷ USD) ra nước ngoài.82
Theo một báo cáo nội bộ của Ban Tổ chức Trung ương ĐCSTQ thì trong
số 8370 cán bộ cao cấp làm việc trong 120 doanh nghiệp nhà nước Trung
Quốc chịu sự quản lý trực tiếp của SASAC, đã có tới 6370 người có
thành viên gia đình sống ở nước ngoài hoặc sở hữu hộ chiếu một quốc
gia khác. Ở Quảng Châu, trong khoảng 1000 vụ tham nhũng bị điều tra
những năm gần đây, một nửa xảy ra trong các doanh nghiệp nhà nước và
những người chạy trốn ra nước ngoài cùng tài sản thì có tới 70% từ các
78 Một câu chuyện tiếu lâm chính trị được lan truyền rộng rãi mô tả thành
phần cuộc tập hợp đông tới 1000 người đối diện quán ăn McDonald ở Vương
Phủ Tỉnh, Bắc Kinh ngày hôm đó. Trong số đó 990 người là cảnh sát chìm, 8
người là phóng viên nước ngoài, 1 người là Đại sứ Hoa Kỳ ở Trung Quốc Jon
Huntsman vừa “tình cờ đi ngang qua”và chỉ có đúng 1 người biểu tình thực
thụ.
79 Shijie ribao, 3 /5/2012,A4
80 Như trên
81 Shijie ribao,20/4/2012, A4.
82 Shijie ribao, 7/6/2012, A3

doanh nghiệp nhà nước và định chế tài chính trung ương. 83 Lý Thành
Ngôn, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Quản trị thuộc đại học Bắc Kinh,
gần đây tiết lộ với truyền thông Trung Quốc rằng “dòng tiền với quy mô
lớn chạy khỏi đất nước do các quan chức tham nhũng thực hiện cho thấy
các lãnh đạo ĐCSTQ biết rõ hơn bất kỳ ai rằng cái gọi là mô hình Trung
Quốc (chế độ chuyên quyền bền bỉ và dẻo dai) là một sai lầm và là một
thứ mô hình phát triển không bền vững (81).84
Cho dù sự kiện cách chức Bạc Hi Lai được nhìn nhận như một vận động
đúng hướng, nhưng dù sao vụ việc đầy kịch tính này đã làm tổn hại uy
tín của lãnh đạo ĐCSTQ. Cùng với các vấn đề rắc rối trong nội bộ ban
lãnh đạo của đảng, điều này đã gây nên ấn tượng về sự yếu kém của
Trung Quốc. Tuy nhiên, không nên nhận định tình hình theo cách lẫn lộn
giữa ĐCSTQ với đất nước Trung Hoa. Trong báo cáo tại Diễn đàn Cải
cách Trung Quốc hồi tháng 12/2011 mà giờ đây đã trở thành nổi tiếng,
Chương Lập Phàm, một trí thức của công chúng ở Bắc Kinh đã phát
biểu “Trung Quốc không gặp nguy mà là ĐCSTQ đang nguy”. 85 Theo
nhận xét của Chương, hiện nay nhiều đảng viên ĐCSTQ không quan tâm
liệu đảng sẽ sụp đổ hay không nhưng họ lại chỉ lo cho hạnh phúc riêng
của gia đình họ. Các lãnh đạo của ĐCSTQ cũng đã vun vén chu toàn cho
tương lai cá nhân. Chương Lập Phàm tuyên bố thẳng thừng: “Nếu thế hệ
các nhà lãnh đạo thế hệ tiếp theo không đi theo đường lối cải cách chính
trị ngay trong nhiệm kỳ đầu (5 năm –ND) của mình, thì tới nhiệm kỳ thứ
hai sẽ chẳng còn ý nghĩa gì nữa”. Theo Chuơng thì “Trung Quốc hoặc
cần phải có cải cách trong vòng 5 năm nữa, hoặc là ĐCSTQ sẽ bị cáo
chung trong 10 năm tới”.86
Kiến nghị gần đây của các trí thức về thực thi chủ nghĩa hợp hiến cùng
với lời kêu gọi từ một số sĩ quan quân đội về chủ trương “quân đội của
Quốc Gia”thay vì “quân đội của đảng”đã gây ra những thách thức đối
với sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Vì ĐCSTQ đang suy yếu nên các
nhà bình luận ở Trung Quốc quan tâm nhiều hơn tới vai trò vận động
ngầm của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA). Tiễn Lý
Quần, một học giả nổi tiếng ở đại học Bắc Kinh, gần đây cảnh báo “nếu
các lãnh đạo dân sự không có khả năng thành lập một liên minh mạnh để
tiến hành cải cách chính trị thì các sĩ quan trẻ trong PLA sẽ chớp lấy thời
cơ. Đó sẽ là một thảm họa nếu như quân đội lại cất cao giọng về “thay
đổi dân chủ”ở đất nước Trung Quốc. Điều tương tự đã từng là cơn ác
mộng đối với Trung Quốc trong thế kỷ XX và đó cũng đã là bài học chết
người về sự nổi lên của chủ nghĩa quân phiệt Nhật.”87 Tiễn Lý Quần tin
83 Shijie ribao, 14/5/2012, A1
84 Shijie ribao, 4/6 /2012, A1
85 Blog của Chương Lập Phàm, bài đưa lên mạng ngày 1/2/2012,
http://blog.sina.com.cn/s/blog_4b86a2630100zhuv.html.
86 Như trên
87 Qian 2012.

rằng các thái tử đảng trong PLA sẽ ủng hộ thế lực quân đội trong thời kỳ
của Tập Cận Bình sắp tới, bởi vậy khả năng can thiệp của quân đội vào
nền chính trị quốc gia sẽ gia tăng.
Những lo ngại của Tiễn Lý Quần lại càng được tăng lên bởi nhận định
gần đây của Trương Mộc Sanh, một học giả nổi tiếng bảo thủ và thân
cận với tướng Lưu Nguyên (thuộc hàng ngũ thái tử đảng trong PLA,
một ngôi sao đang lên trong giới lãnh đạo cao cấp quân đội vốn thích
tranh luận, cũng là con trai cố Chủ tịch CHNDTQ Lưu Thiếu Kỳ).
Trương Mộc Sanh có một phát biểu gây tranh cãi khi lập luận rằng Trung
Quốc hiện nay đang do những nhà lãnh đạo bất tài và kém cỏi điều hành
và họ đã đưa đất nước vào một cuộc khủng hoảng xã hội và chính trị.
“Thế hệ lãnh đạo tương lai”theo lời học giả này, “sẽ không như vậy”.88
Ho Pin một nhà phân tích nhiều kinh nghiệm, chuyên về giới chóp bu
trong nền chính trị Trung Quốc lại tỏ ra nghi ngờ về những kịch bản dự
đoán quân đội sẽ nắm quyền hoặc náo loạn ở Trung Quốc. Ông tin tưởng
rằng “khả năng nội loạn ở Trung Quốc là thấp vì 4 lý do sau đây: (1)
Thiếu vắng những tư lệnh quân khu mạnh, (2) trừ một vài vùng sắc tộc
thiểu số, không có xung đột quan trọng ở các vùng lãnh thổ về vấn đề tài
nguyên, (3) ban lãnh đạo mới nhiều khả năng sẽ khuyến khích sự hội
nhập kinh tế của Trung Quốc, và (4) xét về góc độ môi trường quốc tế,
các siêu cường nước ngoài cũng không muốn nội loạn ở Trung Quốc.”89
Một thực tế là cuộc khủng hoảng Bạc Hi Lai làm tổn thương ban lãnh
đạo ĐCSTQ nghiêm trọng hơn là gây ảnh hưởng đến nền kinh tế Trung
Quốc đã phản ánh mức độ trưởng thành của xã hội Trung Quốc và nội
lực của Trung Quốc nói chung. Đất nước Trung Quốc không trên đà suy
thoái và tất nhiên không đi về phía sụp đổ. Không nên bỏ ngoài tầm mắt
bức tranh toàn cảnh về một Trung Quốc đang ở trong thời kỳ lịch sử vận
động đi lên, dù rằng sự đi lên đó không chắc đã thẳng tắp do những thách
thức dễ làm nản chí trong các lĩnh vực xã hội –kinh tế, chính trị, môi
trường, dân số và đối ngoại.
Tiến trình quá độ sắp tới của Trung Quốc để chuyển sang một hệ thống
chính trị ít tham nhũng hơn, có tính giải trình hơn, có tính đại diện hơn
được khởi động ban đầu bởi cuộc khủng hoảng về tính chính danh, đang
diễn ra sẽ không hề dễ dàng. Tuy nhiên nhận thức được chia sẻ trong
công chúng Trung Quốc về cái thế đi lên của đất nước trên trường quốc
tế và tất cả những thành tựu đạt được trong thời kỳ cải cách đang góp
phần cho sự bền bỉ và dẻo dai của đất nước (mà không phải là sự bền bỉ
và dẻo dai của chế độ chuyên quyền của ĐCSTQ) có thể làm cho sự
chuyển đổi đó khác hẳn những gì đã diễn ra ở Liên Xô trước đây hay
khối cộng sản Đông Âu và các quốc gia “Ả rập đang thức dậy”.
88 Như trên
89 Ho Pin 2012,186-87.

Bất chấp sự suy giảm gần đây trong xu thế tăng trưởng đầy ấn tượng của
mình, Trung Quốc vẫn sẽ tiếp tục là một trong những nền kinh tế tăng
trưởng nhanh nhất thế giới trong thập kỷ tới và tiếp tục sau này nhờ vào
tập hợp các yếu tố - đó là nền công nghiệp quốc gia khỏe mạnh và vững
chắc, hạ tầng cơ sở ngang tầm quốc tế vừa được xây dựng, mức đầu tư và
tiết kiệm cao, dòng vốn đầu tư nước ngoài mạnh mẽ vẫn tiếp tục chảy
vào và khối lượng dự trữ ngoại hối đầy ấn tượng, tinh thần kinh doanh
đang dâng cao và điều cuối cùng, nhưng tất nhiên không phải ít quan
trọng, là việc Trung Quốc cam kết chuyển sang một phương thức tăng
trưởng lấy nhu cầu nội địa làm mục tiêu và thân thiện với môi trường.90
Cao hơn tất cả những yếu tố vừa nêu đó là nhân dân Trung Quốc, người
đã sáng tạo nên sự thần kỳ kinh tế, không ai muốn phải bị dừng chân
trước cánh cửa của nền chính trị dân chủ.
Những suy nghĩ cuối
Quan sát trên một bối cảnh rộng hơn, mặc dù ba lần thay đổi quyền lực là
nguyên nhân cho những căng thẳng trong quản trị đất nước và làm nảy
sinh tâm lý bất an, nhưng chính đó lại đáng được xem là những phát triển
tích cực, đáng khích lệ đối với Trung Quốc. Giám sát và đối trọng giữa
các phe phái trong lãnh đạo của ĐCSTQ, các nhóm lợi ích năng động –
đặc biệt là vai trò ngày càng tăng của giới trung lưu và nhận thức được
chia sẻ rộng rãi về một thế lực toàn cầu đang lên cùng sự tự tin của công
chúng là những gì mới mẻ đã ra đời gần đây. Và tất cả những điều đó sẽ
là những nhân tố quan trọng cho một sự chuyển tiếp tất yếu tới dân chủ.
Trong tương lai gần, tiêu điểm của các nhà phân tích về Trung Quốc
không nên chỉ là việc liệu lãnh đạo ĐCSTQ có sử dụng đúng các thủ tục
pháp lý để xử lý vụ Bạc Hi Lai, mà còn phải xem liệu họ có thể tận dụng
cơ hội ấy để đạt được sự đồng thuận mới và theo đuổi cải cách chính trị.
Một điều mà có lẽ hôm nay ai cũng thấy rõ hơn bất cứ lúc nào trong suốt
cả thời kỳ cải cách, đó là chế độ chuyên quyền dẻo dai của ĐCSTQ, xét
cả về mặt lý luận và thực tiễn chỉ là một hệ thống trì trệ bởi lẽ hệ thống
này chống đối lại các chuyển biến dân chủ.
Nếu ĐCS mong muốn lấy lại lòng tin của quần chúng và tránh một cuộc
cách mạng hướng từ dưới lên thì đảng phải tiến hành những thay đổi dân
chủ thực sự, có hệ thống, ở trong nước. Những biến đổi sâu sắc sau đây
cần phải được thực hiện. Thứ nhất, cùng với việc xử lý vụ Bạc Hi Lai
qua cơ chế pháp lý hiện hành thì việc kêu gọi cải cách luật pháp –kể cả
cải cách thực tiễn công tác xét xử của tòa án, thực thi nguyên tắc nhà
nước pháp quyền và chủ nghĩa hợp hiến là điều trở nên vô cùng quan
90 Muốn biết thêm những thảo luận về tiên đoán kinh tế Trung Quốc, xem Hu
Angang 2011

trọng.91 Điều này có thể là một cơ hội tuyệt vời cho các nhà lãnh đạo có
tư tưởng cách tân, và ở một mức độ nhất định cho tất cả các lãnh đạo, để
họ nhận thức được rằng, cải cách luật pháp là con đường tốt nhất để họ
tự bảo vệ trong một đất nước còn thiếu vắng nguyên lý pháp quyền. Có
thể Trung Quốc sẽ phải mất nhiều năm, thậm chí nhiều thập kỷ để thiết
lập một hệ thống hiến pháp đầy đủ, tuy nhiên, sẽ sớm cần một tuyên bố
chính thức mang tính tư tưởng, chính trị và pháp lý rằng đảng phải ở
dưới hiến pháp, chứ không phải là ngự trị bên trên hiến pháp.
Thứ hai, quản lý và điều hành truyền thông cũng là một việc cần cải
cách gấp. Trung Quốc hiện đang bước vào “mùa của các lời đồn”và
truyền thông xã hội đã trở nên quyền lực đến nỗi chính quyền Trung
Quốc phải thường xuyên dừng những dịch vụ micro-bloging. Đó không
phải là phương cách hiệu quả để điều hành đất nước (đặc biệt khi Trung
Quốc dự định xây dựng một nền kinh tế định hướng sáng tạo). Lý do vì
sao người dân tìm đến với truyền thông xã hội là bởi vì truyền thông chủ
đạo không phản ánh nhiều sự thật cuộc sống. Do đó, con đường để ngăn
chặn chủ nghĩa giật gân sinh ra bởi truyền thông xã hội là hãy cởi mở,
khai phóng truyền thông chủ đạo. Điều đó không chỉ có lợi cho giới trí
thức tự do, dân chủ mà còn lợi cho chính các nhà lãnh đạo Trung Quốc.
Càng đè nén, bưng bít những tin giật gân thì chúng càng trở nên mạnh
mẽ và lan tỏa. Sau mười năm thương mại hóa, ngành truyền thông Trung
Quốc đã góp phần tạo nên những nhà báo Trung Quốc biết đi theo con
đường của tự do báo chí. Những biến chuyển cách mạng đang diễn ra
trước mắt trong lĩnh vực truyền thông xã hội và viễn thông sẽ biến tự do
truyền thông trở thành một sự cần thiết chứ không phải là một sự lựa
chọn.
Thứ ba, sẽ là ngây thơ về chính trị và thiểu năng về trí tuệ nếu tin rằng
sự sụp đổ của họ Bạc chỉ kéo theo những diễn biến tích cực và không có
gì sai lầm xảy ra ở Trung Quốc nữa. Tuy vậy cũng đáng nhớ lại rằng vụ
ám sát một nhà văn Đài Loan bởi các điệp viên của Quốc Dân đảng Đài
Loan đã giúp khởi động quá trình chuyển tiếp từ chế độ chuyên chế sang
dân chủ vào giữa những năm 1990. Cũng tương tự như vậy, ĐCSTQ hiện
nay cần phải hoặc tiến hành những thay đổi để tiến bước cùng lịch sử,
hoặc là sẽ bị lịch sử bỏ lại sau lưng. Trong một viễn cảnh rộng lớn hơn,
các lãnh đạo yếu, chính phủ yếu và đảng yếu cũng không phải là xu
hướng chỉ ở Trung Quốc mới có; đó cũng chính là những thách thức
chung trong thế giới hôm nay. Xin chào mừng đất nước Trung Quốc
bước vào thế kỷ XXI!
91 Muốn đọc thêm một thảo luận chi tiết về những đòi hỏi gần đây của công
luận và các nhà trí thức đối với một chế độ hiến pháp (constitutionalism), xem
He Weifang 2012. Cũng nên xem Peerenboom 2002, Li và Jordan 2009;
Wishik 2012

Tài liệu tham khảo
Baum, Richard. 2007. “The Limits of Authoritarian Resilience.”Paper
presented in the conference held in the Centre for International Studies
and Research, Sciences Po, Paris, 17 January 2007. Cũng xem thêm
http://www.ceri-sciences-po.org/archive/jan07/art_rb.pdf.
Bell, Daniel. 2012. “Why China won’t collapse.”The Christian Science
Monitor, posted online 11 July 2012
http://m.csmonitor.com/Commentary/Opinion/2012/0711/Why-Chinawon-
t-collapse.
Bremmer, Ian. 2010. The End of the Free Market: Who Wins the War
between States and Corporations? New York: Portfolio.
Brødsgaard, Kjeld Erik and Zheng Yongnian. 2006. “Introduction:
Whither the Chinese Communist Party?”In Brødsgaard, Kjeld Erik and
Zheng Yongnian (eds.), The Chinese Communist Party in Reform. New
York: Routledge.
Brown, Kerry. 2009. Friends and Enemies: The Past, Present and Future
of the Communist Party of China. New York: Anthem Press.
Chang, Gordon. 2001. The Coming Collapse of China. New York:
Random House.
Chang, Gordon. 2011. “The Coming Collapse of China: 2012
Edition.”Foreign Policy, posted on 29 December 2011.
http://www.foreignpolicy.com/articles/2011/12/29/the_coming_collapse_
of_china_2012_edition.
Chen, Zhiwu. 2012. “Zhongguo daole fei minzhu buke de shihou”(It is
the time when China must make a transition to democracy). Duowei
News, posted on 2 January 2012. http://china.dwnews.com/news/2012-
01-02/58470187.html.
Dickson, Bruce. 2003. Red Capitalists in China: The Party, Private
Entrepreneurs, and Prospects for Political Change. New York:
Cambridge University Press.
Dickson, Bruce. 2005. “Populist Authoritarianism: The Future of the
Chinese Communist Party,”Occasional Papers. Carnegie Endorsement
for International Peace.
Dickson, Bruce. 2008. Wealth into Power: The Communist Party’s
Embrace of China’s Private Sector. New York: Cambridge University
Press.
Dimitrov, Martin. 2008. “The Resilient Authoritarians.”Current History
107 (705), 24–29.
Lý Thành | Đánh giá sự thay đổi quyền lực ở Trung Quốc 35
Thời Đại Mới | Tháng 11, 2011
Dahl, Robert. 1961. Who Governs? Democracy and Power in an
American City. New Haven, CT: Yale University Press.
Fewsmith, Joseph. 2006. “Inner-Party democracy: development and
limitations.”China Leadership Monitor 31, 1–11.
Gallagher, Mary. 2009. “Power tool or dull blade? Resilient autocracy
and the selectorate theory.”Báo cáo không xuất bản, có thể xem ở
http://faculty.maxwell.syr.edu/johanson/papers/gallagher_hanson07.pdf.
He, Weifang. 2012. In the Name of Justice: Striving for the Rule of Law
in China. Washington DC: The Brookings Institution Press.
Ho, Pin. 2012. Keyi queding de Zhongguo weilai (China’s Future Can
Be Determined). New York: Mirror Books, 2012.
Hu, Angang. 2009. Mao Zedong yu wenge (Mao Zedong and the
Cultural Revolution). Hong Kong: Strong Wind Press.
Hu, Angang. 2011. China in 2020: A New Type of Superpower.
Washington, DC: Brookings Institution Press.
Hu, Xiao. 2009. “Yi gaige yifu jingji weiji”(Accelerate reforms to
respond to the economic crisis). Zhongguo jingji shibao, 3 March.
Huang, Yasheng. 2008. Capitalism with Chinese Characteristics:
Entrepreneurship and the State. New York: Cambridge University Press.
Kuhn, Robert Lawrence. 2010. How China’s Leaders Think. New York:
John Wiley and Sons.
Li, Cheng. 2001. China’s Leaders: The New Generation. Lanham, MD:
Rowman and Littlefield.
Li, Cheng. 2005. “The new bipartisanship within the Chinese Communist
Party,”Orbis 49 (3), 387–400.
Li, Cheng (ed.). 2008. China’s Changing Political Landscape: Prospects
for Democracy, Washington DC: The Brookings Institution Press.
Li, Cheng (ed.). 2010. China’s Emerging Middle Class: Beyond
Economic Transformation. Washington, DC: The Brookings Institution
Press.
Li, Cheng. 2012a. “The battle for China’s top nine leadership posts.”The
Washington Quarterly 35(1), 131–145.
Li, Cheng. 2012b. “Power shift in China, Part I.”Yale Global online
magazine, posted on 16 April 2012,
http://yaleglobal.yale.edu/content/power-shift-china-part-i.
Li, Cheng and Eve Cary. 2011. “The last year of Hu’s leadership: Hu’s to
blame?”China Brief 11 (23). 20 December.
Lý Thành | Đánh giá sự thay đổi quyền lực ở Trung Quốc 36
Thời Đại Mới | Tháng 11, 2011
Li, Cheng and Jordan Lee. 2009. “China’s legal system.”China Review
48, 1–3.
Li, Chunling. 2010. “Characterizing China’s middle classes:
heterogeneous composition and multiple identities.”In Cheng Li, (ed.)
China’s Emerging Middle Class: Beyond Economic Transformation.
Washington, DC: The Brookings Institution Press, 135–156.
Link, Perry. 2012. “America’s outdated view of China.”The Washington
Post, 10May.
Lü, Xiaobo. 2000. Cadres and Corruption: The Organizational Involution
of the Chinese Communist Party. Stanford, CA: Stanford University
Press.
MacFarquhar, Roderick and Michael Schoenhals. 2008. Mao’s Last
Revolution. Cambridge, MA: Harvard University Press.
McGregor, Richard. 2010. The Party: The Secret World of China’s
Communist Rulers. New York: Harper.
McGregor, Richard. 2011. “Five myths about the Chinese Communist
Party.”Foreign Policy, January/February.
Miller, Alice. 2008a. “China’s new Party leadership.”China Leadership
Monitor 23.
Miller, Alice. 2008b. “Institutionalization and the changing dynamics of
Chinese leadership politics.”In Cheng Li (ed.), China’s Changing
Political Landscape: Prospects for Democracy, Washington DC: The
Brookings Institution Press, 61–79.
Miller, Alice. 2009. “Leadership sustains public unity amid stress.”China
Leadership Monitor 29.
Nathan, Andrew J. 2003. “Authoritarian resilience,”Journal of
Democracy 14 (1), 6–17.
Nathan, Andrew. 2006. “Debate #1: is Communist Party rule sustainable
in China?”Reframing China Policy: The Carnegie Debates, Washington,
DC, posted on 5 October 2006,
http://www.carnegieendowment.org/files/cds_nathan.pdf.
Peerenboom, Randall. 2002. China’s Long March toward the Rule of
Law. New York: Cambridge University Press.
Pei, Minxin. 2008. China’s Trapped Transition: The Limits of
Developmental Autocracy. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Pei, Minxin. 2012. “The myth of Chinese meritocracy.”Project
Syndicate, 15 May, http://www.project-syndicate.org/commentary/themyth-
of-chinese-meritocracy.
Lý Thành | Đánh giá sự thay đổi quyền lực ở Trung Quốc 37
Thời Đại Mới | Tháng 11, 2011
Qian, Liqun. 2012. “Lao hongweibing dangzheng de danyou”(“Worries
about the rule of the old Red Guards”). Wenzhai, 19 February.
Shambaugh, David. 2008. China’s Communist Party: Atrophy and
Adaptation. Berkeley, CA: University of California Press.
Shirk, Susan L. 2007. China: Fragile Superpower: How China’s Internal
Politics Could Derail Its Peaceful Rise. New York: Oxford University
Press.
Teiwes, Frederick C. and Warren Sun. 1998. China’s Road to Disaster:
Mao, Central Politicians, and Provincial Leaders in the Unfolding of the
Great Leap Forward 1955–1959. New York. M.E. Sharpe.
Tsai, Kellee. 2007. Capitalism without Democracy: The Private Sector in
Contemporary China. Ithaca, NY: Cornell University Press.
Vela, Justin. 2009. “The secret of the CCP’s success.”Asia Times
Online, posted on 3 October 2009,
http://www.atimes.com/atimes/China/KJ03Ad01.html.
Vogel, Ezra F. 2011. Deng Xiaoping and the Transformation of China.
Cambridge, MA: Harvard University Press.
Wang, Changjiang. 2009. “Zhuoli tuijin dang zhizheng de gaige
chuangxin”(Promoting reforms and innovation in the Party). Jiefang
ribao, 28 September.
White, Lynn, Kate Zhou, and Shelley Rigger. 2013 forthcoming.
Democratization in China, Korea, and Southeast Asia? Local and
National Perspectives. New York: Routledge.
Wishik, Anton. 2012. “The Bo Xilai crisis: a curse or a blessing for
China? An interview with Cheng Li,”posted on 18 April 2012,
http://www.nbr.org/research/activity.aspx?id=236.
Yang, Dali L. 2004. Remaking the Chinese Leviathan: Market Transition
and the Politics of Governance in China. Stanford, CA: Stanford
University Press.
Yao, Yang. 2010. “The end of the Beijing consensus: can China’s model
of authoritarian growth survive?”Foreign Affairs, 2 February.
Yu, Keping. 2009a. Democracy Is a Good Thing: Essays on Politics,
Society and Culture in Contemporary China. Washington DC: The
Brookings Institution Press.
Yu, Keping. 2009b. “Xuyao liqing youguan minzhu de ji ge guanxi”(The
necessity to clarify several conceptual factors concerning democracy).
Beijing ribao, 16 March. Also at
http://theory.people.com.cn/GB/49150/49152/8965735.html.
Lý Thành | Đánh giá sự thay đổi quyền lực ở Trung Quốc 38
Thời Đại Mới | Tháng 11, 2011
Zhang, Ming. 2012. “Zhongguo xiang he chuqu?”(Whither China?).
Ershiyi shiji, 3 March.
Zhang, Yi. 2008. “Dangdai Zhongguo zhongchan jieceng de zhengzhi
taidu”(“Political attitudes of the middle stratum in contemporary
China”). Zhongguo shehui kexue 2, 117–131.
Zhao, Suisheng (ed.). 2006. Debating Political Reform in China: Rule of
Law vs. Democratization. Armonk, NY: M. E. Sharpe.
Zi, Zhongyun (ed.). 2011. Qimeng yu Zhongguo shehui zhuanxing (The
Enlightenment and Transformation of Chinese Society). Beijing: Shehui
kexue wenxian chubanshe.
Bản dịch nguyên thuỷ của Phạm Gia Minh, biên tập của Thời Đại Mới
© Thời Đại Mới

http://www.tapchithoidai.org/ThoiDai26/201226_LyThanh.pdf 

 

*********

 

27/03/2013

Về bài viết “Trách nhiệm với chữ ký” – Bauxite VN

Trân trọng cảm ơn Bauxite VN đã đăng lại bài cùng lời đề dẫn của GS Nguyễn Huệ Chi.

——–

Nhận được bài viết của nhà báo Nguyễn Đắc Kiên do một bạn đọc gửi tới, bày tỏ những suy nghĩ cá nhân nhân phát biểu của ông Nguyễn Đình Lộc trên VTV tối 22-3 về việc ông ký vào Kiến nghị 72 cũng như việc ông nhận vai trò “trưởng đoàn” trao Kiến nghị 72 cho Quốc hội, và bài trả lời phỏng vấn BBC của GS Nguyễn Huệ Chi trong ngày 23-3 xoay quanh sự việc ấy, BVN xin trân trọng đăng lên để bạn đọc tham khảo. Trước khi đăng, chúng tôi có trao đổi với GS Nguyễn Huệ Chi mong ông viết cho mấy lời đề dẫn, vì bài viết có liên quan đến ông. Dưới đây là những câu trả lời qua thư điện tử của người điều hành BVN:

“Nói lên mối thông cảm với ông Nguyễn Đình Lộc là một tình cảm chân thật của tôi, vì tôi nghĩ một người từng giữ chức vị như ông mà nay tự nguyện đặt bút ký vào một Kiến nghị yêu cầu dân chủ hóa như Kiến nghị 72 là không dễ dàng gì và cũng do đó hiện đang ở trong một trạng thái phải chịu những tác động tâm lý không thoải mái gì, thế mà vẫn không rút chữ ký thì chứng tỏ việc đặt bút ký tên của ông không phải là một việc bất chợt hứng lên, hay bị ai lôi kéo, trái lại ông đã nghĩ chín chắn. Đó là thêm một hiện tượng phản tỉnh đáng mừng về nhận thức trong hàng ngũ vốn là quan chức cỡ bự của Việt Nam.

“Tôi cũng thành tâm mong gắn kết khối đoàn kết của phong trào dân chủ vốn còn non yếu trong tình thế hiện nay, điều đó hay hơn là vừa nghe lời phát biểu của vị cựu Bộ trưởng Tư pháp – mà mình chưa rõ lý do đích thực vì sao và có xảo thuật gì không trong cách phỏng vấn ông của truyền thông nhà nước vốn chưa bao giờ thiếu xảo thuật – liền vô tình hay hữu ý đẩy ông ta trở lại tư cách “ông quan” chứ không cho ông cơ hội phát huy tư cách “làm dân” nữa – để ông phải tiếp tục bảo vệ bằng chết những điều nó từng trói buộc dân tộc này đã bao nhiêu năm khiến đất nước ngày thêm suy thoái, xuống dốc không phanh. Như thế hỏi có ích gì hay không?

“Một phong trào muốn tiến lên thì phải có những người có tầm nhìn, biết tạo sự đồng tâm, gây niềm tin cho quần chúng, chấp nhận mọi khác biệt và tìm được mẫu số chung giữa những khác biệt, chứ nếu khăng khăng đưa ra một tiêu chí cứng nhắc theo ý riêng nào đấy thì chưa họp đã tan ngay thôi.

“Tất nhiên, cần hiểu cho rằng tôi không trả lời phỏng vấn về người khác cốt để nói thay “tâm sự” của mình, và cũng không có ý muốn hành xử như ông Lộc. Bản thân tôi, nếu đi trong đoàn đưa Kiến nghị, tôi sẽ không đề nghị cử ông Lộc làm trưởng đoàn, mà cử một người khác có trí tuệ nhưng là một trí thức tự do và tuyệt không từng có địa vị gì trong Nhà nước cả, như thế thoải mái hơn và cũng biểu hiện sự dứt khoát hơn về con đường dân chủ mà mình theo đuổi. Chọn “trí thức cận thần” trước sau vẫn là một sách lược đấu tranh theo kiểu mong mong bề trên… cởi mở. Từ lâu trang mạng BVN đã không làm thế. Tuy nhiên, đã ở trong phong trào thì phải biết gắn bó và đoàn kết với nhau – vì cách làm thì có thể ta không tán đồng nhưng người làm lại xuất phát từ ý tốt, hơn nữa dù nhiều dù ít cách nào cũng góp phần dấn thêm một bước tới đích.

“Còn việc một nhà nước toàn trị dùng truyền thông để triệt hạ phong trào dân chủ đang vươn mầm là việc ai cũng dư biết và biết từ lâu, trang BVN đã từng nhiều lần “chịu trận” và lên tiếng đàng hoàng, thẳng thắn. Song để đối chọi lại việc ấy thì không thể bất cứ lúc nào cũng hùng hổ tố cáo mà được, mà hãy gắng phát huy nội lực bằng mọi cách – vì mình là một người đang tự nguyện dấn thân cho một công cuộc dân chủ, mình phải chấp nhận kẻ nói ngược với mình, nhất là khi kẻ đó có đủ phương tiện và quyền lực trong tay thì sự “át giọng” của họ làm sao tránh được. Hãy cứ bình tâm tin tưởng vào xu thế tất yếu của thời đại, khi đã đi đúng quy luật thì đến một lúc nào đấy phong trào sẽ như cái cây lớn vượt lên, bấy giờ ai muốn át giọng cũng sẽ bó tay. Cứ xem từ Kiến nghị bauxite 2009 đến nay, tiếng nói dân chủ đã là cả một bước tiến hùng hậu như thế nào, bởi chúng ta làm những chuyện thực sự ích nước lợi dân, được thực tế kiểm nghiệm và xác nhận (chống khai thác bauxite trả giá nặng nề về nhiều mặt, hay biểu tình phản đối Trung Quốc xâm chiếm biển đảo hun nóng truyền thống yêu nước,…). Cho nên, theo tôi thì mỗi người một việc khác nhau, người này nói khía cạnh này người kia nói khía cạnh khác, không nhất thiết cùng một giọng mới là đồng tâm.

“Về sự kiện Kiến nghị 72, anh Nguyễn Đắc Kiên nói rất đúng là không nên chỉ dừng ở mốc lấy chữ ký và cử một phái đoàn trang trọng đến trao Kiến nghị cho Quốc hội là xong. Cần có tiếp một sự đối thoại, tranh luận công khai, trực diện và đến cùng giữa những người bảo vệ các điều đã trở thành vật cản đối với xã hội Việt Nam trong Hiến pháp 1992 và những người khởi xướng Kiến nghị 7 điểm. Việc này ai cũng mong muốn song không dễ, bởi phía bên kia với tư tưởng toàn trị thâm căn cố đế có chấp thuận cho mình không thì không tùy thuộc ở mình. Chúng ta cần có biện pháp nêu lên trước Quốc hội Việt Nam yêu cầu chính đáng và quan trọng này” – Nguyễn Huệ Chi

Bauxite Việt Nam

(*) Nguồn: Bauxite VN.

*********

Thông Cáo Báo Chí

 

(Ngày 25 tháng 3 năm 2013)

 

Về chương trình “Độc hành cho nhân quyền Việt Nam”

 

Tôi tên là Trương Quốc Việt, 31 tuổi, một công dân Việt Nam hiện đang tạm trú tại Melbourne, Victoria. Chương trình “Độc Hành cho nhân quyền Việt Nam” là tên của chuyến đi độc hành 25 ngày xuyên qua các thành phố và thị trấn chính của các tiểu bang Victoria, New South Wales, Queensland và ACT của nước Úc mà tôi sẽ thực hiện vào ngày 1 tháng 4 năm 2013 nhằm gây sự chú ý và quan tâm của quần chúng Úc về tình trạng vi phạm nhân quyền ngày càng trầm trọng tại quê hương của tôi, đồng thời kêu gọi mọi người dân Úc mà tôi gặp dọc theo lộ trình ký vào một bản kiến nghị yêu cầu chính phủ Úc Đại Lợi ngưng chương trình Viện Trợ Phát Triển của Úc cho chế độ đàn áp nhân quyền cộng sản Việt Nam.

 

Chính tôi đã là một nạn nhân của sự oan ức và chà đạp nhân quyền của nhà nước Việt Nam vào năm 2009. Nhà và đất của gia đình tôi đã bị nhà nước và công an giựt sập, phá nát một cách phi pháp và riêng tôi đã bị công an bắt, đánh đập và bỏ tù với tội danh “chống người thi hành công vụ”.

 

Vào tháng Tư năm 2012, sau khi đến Úc với thông hành thương nghiệp, tôi đã thực hiện một cuộc toạ kháng 7 ngày trước toà Đại Sứ Cộng Sàn Việt Nam và 12 ngày trước tiền đình Quốc Hội Úc Đại Lợi tại Canberra để đòi hỏi tự do, dân chủ và nhân quyền cho người dân Việt Nam. Năm nay, tôi quyết định làm một cuộc độc hành bằng xe hơi đi qua 13 thị trấn lớn và 3 thành phố thủ phủ chính của nước Úc để gây sự lưu tâm của quần chúng Úc về tình trạng vi phạm nhân quyền tại Việt Nam trước khi kết thức bằng một cuộc toạ kháng 5 ngày trước toà đại sứ CSVN tại Canberra.

 

Tôi muốn dùng thời gian quý báu mà tôi có tại Úc để lên tiếng nói cho gần 90 triệu đồng bào của tôi không có tiếng nói, không có nhân quyền và không có tự do tại Việt Nam hiện nay. Tôi hy vọng sẽ đánh động và loan tải được cho quần chúng Úc về tình trạng vi phạm nhân quyền thật tồi tệ tại đất nước của tôi và xin họ ủng hộ cho một kiến nghị yêu cầu chính phủ Úc ngưng chương trình Viện Trợ Phát Triển ngay lập tức và có điều kiện trên chính quyền CSVN cho đến khi họ ký cam kết thả hết các nhà tranh đấu dân chủ, các nhà lãnh đạo các tôn giáo, các blogger, các nhà văn, nghệ sĩ và các tù nhân chánh trị, đồng thời cam kết tuân thủ và thi hành triệt để các khế ước, thoả thuận và hiệp định về nhân quyền mà họ đã ký với Liên Hiệp Quốc.

 

Cuộc hành trình đơn độc bằng xe hơi gần 4000 km của tôi cho nhân quyền VN tại Úc sẽ đi qua và ngừng lại ở các thành phố thủ phủ và các thị trấn chính theo thứ tự sau đây: Melbourne, Wangaratta, Albury-Wodonga, Goulbourn, Wollongong, Sydney, Gosford, Newcastle, Muswellbrook, Tamworth, Armadale, Glen Innes, Grafton, Ballina, Brisbane và Canberra. Tôi sẽ khởi hành từ Melbourne vào ngày 1 tháng 4, dừng lại tại Sydney vào hai ngày 6 và 7 tháng Tư, dừng tại Brisbane vào hai ngày 20 và 21 tháng Tư và bắt đầu toạ kháng tại Canberra từ ngày 26 đến ngày 30 tháng Tư năm 2013.

 

Nước Úc hoàn toàn trái ngược với nước Việt Nam của tôi về tự do, dân chủ và nhân quyền. Tôi muốn cho mọi người Úc biết được rằng họ thật may mắn và hạnh phúc biết bao, và để bảo vệ cuộc sống tốt đẹp và dân chủ này của nước Úc , Úc Đại Lợi cần phải nỗ lực hỗ trợ người dân Việt Nam sớm có tự do và dân chủ thật sự. Chính phủ Úc cũng nên và có quyền đòi hỏi một cách mạnh mẽ hơn nữa đối với chế độ chà đạp nhân quyền CSVN so với những gì nước Úc đã và đang bày tỏ trong quá khứ và hiện nay.

 

Mọi chi tiết xin liên lạc với tôi qua điện thoại số 0404 694 777 hoặc qua e-mail: michaelviet@yahoo.com

 

 

MEDIA RELEASE

 

(For immediate publication on 25th March 2013)

 

“A personal journey in Australia for Viet-Nam Human Rights”.

 

My name is Viet Quoc Truong, a 31 y.o Vietnamese citizen in Melbourne. “A personal journey in Australia for Vietnam Human Rights” is what I would like to describe my upcoming 25 days journey, starting on 1st April 2013, through Victoria, New South Wales, Queensland and the ACT’s major towns and capital cities to raise public awareness on the deteriorating human rights situation in his homeland Viet-Nam and to collect signatures for a petition calling on the Australian Government to suspend Australian Development Aid to the human rights abusive Vietnamese Communist regime.

 

I was a victim of injustice and human rights violation under the hands of the Socialist Republic of Viet Nam (SRVN) Communist Government in 2009. My family’s house and land were destroyed and forcibly taken by the government without any compensation or due legal process. I was violently assaulted by the police and put in jail for resisting and protesting against the authorities.

 

Last year, in April 2012, after arriving in Australia on a Business Visa, I made a 7 day sit-in protest in front of the SRVN’s Embassy and a 12 day vigil in front of the Parliament House in Canberra to demand greater freedom, human rights and democracy for the people of Vietnam. This year, I decided to make a road journey, driving through 13 Australian major towns and 3 capital cities to raise awareness among the Australian public on the human rights violations in VN before I stage another 5 day sit-in protest in front of the Vietnamese Embassy in Canberra.

 

I would like to use my precious time in Australia to speak up for nearly 90 million Vietnamese who have no voice, no freedom and no rights today. I hope to inform the Australian people on the abysmal situation of human rights violation in my home country and to gather support their support for an immediate and conditional suspension of Australia’s Development Aid to the SRVN government until they undertake in writing to release all religious advocates, human rights campaigners, bloggers, writers and political dissidents, and to adhere to all conventions, treatises and agreements they have signed with the UN on human rights.

 

My personal journey of nearly 4000 km in 25 days for Human Rights in VN in Australia will cover and stop at the following towns and capital cities: Melbourne, Wangaratta, Albury-Wodonga, Goulbourn, Wollongong, Sydney, Gosford, Newcastle, Muswellbrook, Tamworth, Armadale, Glen Innes, Grafton, Ballina, Brisbane and Canberra. His journey will begin in Melbourne on 1st April, stop for two days in Sydney on 6th and 7th April, two days in Brisbane on 20th and 21st April and for 5 days in Canberra from 26th to 30th April 2013.

 

Australia is so contrast to my country Vietnam in terms of freedom, democracy and human rights. I want to let every Australia here know that how blessed and lucky they are and how wonderful Australia is, and in order to preserve the Australian ways of life, Australia must help people in our region like Vietnam to be free and democratic. Australian government should and can stand up much more courageously and firmly against the dictatorial and human right violating Vietnamese Communist regime than it has done so far.

 

For more details of my journey, please contact me on 0404 694 777 or via email: michaelviet@yahoo.com