Vụ án Ls. Lê Quốc Quân: Một biểu hiện ngầm chống Mỹ của CSVN?

---

VRNs (24.02.2014) – Trong vài năm qua, đã có hàng trăm người đấu tranh khác nhau bị sách nhiễu, câu lưu và giam tù vì đã có hành động chống độc tài, tham ô và bất công. Đàn áp đối lập là một tình trạng phổ thông trong bối cảnh chính trị Việt Nam.

 Nhưng vụ án mang tội danh “Trốn thuế theo Điều 161 Bộ Luật Hình sự” mà CSVN áp đặt cho Ls. Quân có một số điểm đáng chú ý. Nó gợi lên câu hỏi: Có phải đây là một biểu hiện ngầm tái khẳng định chủ trương “chống Mỹ” của CSVN?

Gần hai mươi năm qua kể từ ngày thiết lập bang giao (12.7.1995) đến nay, CSVN và Hoa Kỳ chưa bao giờ thực sự xem nhau là đồng minh đúng nghĩa. Vì nhu cầu quyền lợi của cả hai phía, các quan hệ ngoại giao, kinh tế và kể cả quân sự đã được thành hình, nâng lên tầm chiến lược. 

Nhưng trong sâu xa, mỗi bên đều có những dè dặt riêng để tự giới hạn quan hệ ở mức “đối tác chiến lược”, thay vì là “đồng minh chiến lược” đúng nghĩa của nhau. Điều này có thể nhìn thấy dễ dàng qua ngôn ngữ, thái độ, phản ứng và những hợp tác lớn giữa hai phía trong suốt quá trình gần 20 năm bang giao. 

Có thể nói, tình trạng “bằng mặt mà không bằng lòng” này không dấu được công luận, cụ thể nhất là qua các tuyên bố, ngôn ngữ của những người lãnh đạo hai chính phủ mỗi khi có “vấn đề khác biệt” lớn về mặt nhân quyền, mà thực chất là từ quan điểm về cơ chế chính trị. Tuy nhiên cả hai phía vẫn phải tiếp tục kềm chế để duy trì sự hợp tác vì các quyền lợi thực tiễn đang có.

Tình trạng này không có gì đáng ngạc nhiên khi bản chất của hai chế độ chính trị là hoàn toàn khác biệt nhau, và khi những mâu thuẫn từ quá khứ chỉ mới được giải tỏa trên bề mặt. Nhưng vấn đề là cũng vì vậy, nó gây ảnh hưởng không tốt một cách trực tiếp đối với những người, tổ chức không may bị CSVN nghi ngờ là “tay sai” hay có “quan hệ đáng chú ý” với Hoa Kỳ.

Trong quá khứ, nhà cầm quyền CSVN luôn gắn liền các hoạt động kháng chiến, phục quốc sau 1975 với cơ quan tình báo “CIA”, đặc biệt là đối với các tổ chức có xuất phát từ Mỹ. 

Trong hai thập niên qua, sự nghi ngờ đó vẫn không thay đổi đối với những người từ Mỹ trở lại Việt Nam đấu tranh; hay những người Việt Nam có cơ hội sang Mỹ và tiếp cận với các cơ quan công quyền, hiệp hội phi chính phủ có chủ trương vận động phát triển dân chủ ở các nước độc tài. Một tổ chức điển hình là Quốc gia Hỗ trợ Dân chủ (National Endowment for Democracy) — nơi mà Ls. Lê Quốc Quân đã có dịp tham dự một khóa học về vận động phát triển dân chủ. CSVN biết điều này và đã chuẩn bị hành động sách nhiễu.

Vào tháng 3/2007, ông bị nhà cầm quyền bắt giữ và cáo buộc đã có những hành động “nhằm lật đổ chính quyền nhân dân”, ngay sau khi vừa về nước. Trong sự kiện này, CSVN đã không nhượng bộ ngay lời kêu gọi của ứng cử viên Tổng thống Mỹ John McCain, phản đối của nguyên ngoại trưởng Mỹ Madeline Albright, cũng như biểu hiện ủng hộ của Đại sứ Michael Marine đối với Ls. Quân. 

Ông bị tạm giam 3 tháng, và sau khi được phóng thích, đã tiếp tục bị nhiều sự sách nhiễu nặng nề một cách liên tục cho đến khi bị bắt vào ngày 28/12/2013 với tội danh mới là “Trốn thuế theo Điều 161 Bộ Luật Hình sự”.

Trước phiên tòa phúc thẩm ngày 18/2/2014, một lần nữa, CSVN không nhượng bộ trước những kêu gọi, đòi hỏi phải trả tự do cho Ls. Lê Quốc Quân của hàng chục tổ chức nhân quyền quốc tế, đặc biệt là của Bộ Ngoại giao cùng nhiều vị dân cử Hoa Kỳ. Sự kiện điển hình vừa xảy ra, một lần nữa, chứng tỏ rằng CSVN rất cứng rắn trong lãnh vực chính trị, dù luôn cố gắng phát triển quan hệ kinh tế và quốc phòng với Hoa Kỳ. Họ chỉ thỉnh thoảng nhân nhượng khi có nhu cầu bắt buộc phải tạm thời nới lỏng thái độ để tìm giải pháp chung trong các ký kết có tầm vóc quốc gia. Một khi nhu cầu giai đoạn đã đạt được, họ trở lại thái độ chính trị độc đoán cố hữu.

Ngày 18/2/2014, Hà Nội đã y án sơ thẩm 30 tháng tù với Ls. Lê Quốc Quân và phản đối lời cảnh cáo của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ cũng như bản lên án của 14 tổ chức nhân quyền nổi tiếng nhất thế giới. Điều này cho thấy Hà Nội vẫn tiếp tục con đường cai trị độc tài đã có và bất chấp quan điểm cũng như những khuyến nghị của thế giới. Như vậy, liệu khi bản án “trốn thuế” này chấm dứt, và chế độ đương quyền này vẫn tồn tại, thì Ls. Lê Quốc Quân sẽ tránh khỏi việc bị truy tố tiếp tục bởi tội danh “chống nhà nước” theo khoản 2 Điều 88 Bộ luật Hình sự, tương tự như trường hợp của Bogger Điếu Cày Nguyễn Văn Hải hay không?

Cho đến nay, CSVN vẫn luôn chứng tỏ là họ “nắm cái cán” trong các vấn đề liên quan đến “nhân quyền”, và Hoa Kỳ vẫn tiếp tục chính sách mềm dẻo một cách bị động. Điều Hoa Kỳ có cố gắng là công khai yểm trợ sự phát triển của xã hội dân sự ở Việt Nam. Tiếc rằng với hoàn cảnh chính trị hiện nay, đa số quần chúng lao động vẫn còn bị giữ ở một khoảng cách khá xa với nỗ lực vận động của một số Bloggers đầy thiện chí. Nói rõ hơn, Xã hội Dân sự không thể phát triển tự nhiên và mạnh mẽ khi hai quyền tự do Ngôn luận và Lập hội vẫn bị nhà cầm quyền phủ nhận và nghiêm cấm. Chính sách của Hoa Kỳ chưa tạo được áp lực đối với CSVN, và cũng chưa thuyết phục được đa số nhân dân Việt Nam.

Tình trạng này cho thấy là chính phủ Hoa Kỳ cần phải có một chính sách hậu thuẫn dân chủ cho Việt Nam một cách thiết thực hơn là đường lối yểm trợ nhân quyền thụ động như đang có: Chỉ lên tiếng can thiệp mỗi khi có một nhà đấu tranh nổi tiếng nào đó bị bắt giam. Thái độ cục bộ này của chính phủ Hoa Kỳ chỉ an ủi cho một vài tù nhân chính trị được can thiệp, song không giúp được gì cho những người đấu tranh bí mật, hay công khai song không có tên tuổi lớn, không có khả năng viết lách, hùng biện… để được thế giới biết đến một cách rộng rãi. 

Chính sách hậu thuẫn dân chủ thiếu chủ động này cũng không thể giúp cho đại khối những người đang bị thống trị có điều kiện tự giải phóng lấy mình khỏi nạn độc tài. Hơn nữa, cho dù những lời kêu gọi của chính phủ, hiệp hội dân chủ Hoa Kỳ có đạt được kết quả nhờ vào các cơ hội trao đổi hiếm hoi nào đó, nó cũng không giúp giải quyết được nạn độc tài khi cái gốc của vấn đề là chế độ độc đảng vẫn tiếp tục cầm quyền. Tệ hại hơn nữa, những sự kiện “cải thiện nhân quyền” nửa vời như vậy còn giúp cho chế độ độc tài có thể tiếp tục cai trị dễ dàng hơn.

Mặt khác, với vai trò của một cường quốc, Hoa Kỳ cần có nhiều nỗ lực thiết thực hơn nữa để phục hồi uy tín và tái xác định vị trí lãnh đạo khối tự do trước cộng đồng thế giới, đặc biệt là Việt Nam — nơi mà chính phủ Hoa Kỳ đã từng can thiệp bằng một chính sách thiếu tính tôn trọng quyền tự quyết của người Việt Nam ở nửa thế kỷ trước, và đã hoàn toàn thất hứa trong cam kết chiến lược với chính phủ Việt Nam Cộng hòa ở 12 năm sau đó.

Đối với CSVN, đúng ra họ nên hiểu rằng, cho dù mỗi nước có chủ quyền, văn hóa và hoàn cảnh xã hội khác nhau song một khi đã tham gia vào sinh hoạt của cộng đồng thế giới, thì mỗi nước cũng phải chấp nhận những định chế chung về mặt tinh thần, cụ thể là ý nghĩa và vai trò của các công ước quốc tế mà nước CHXHCNVN đã chính thức ký kết. 

Phủ nhận những điều đã ký kết là nhà nước CHXHCNVN đã tự kết án chế độ trước công luận thế giới. Mặt khác, khi cố tình ngụy biện cho các hành động đàn áp đối lập bằng các định nghĩa lập dị về Dân chủ thì đó cũng là hình thức tự tách rời chế độ ra khỏi quan hệ liên lập với các nước có bang giao.

Viết bởi Lê Nguyên Bình (ĐVDVN) ngày 22/2/2014

Nguồn: www.vidan.info

---

VRNs (23.02.2014) – California, USA - Trong những thập niên vừa qua, vòng luẩn quẩn tạo nên nỗi đau triền miên chưa dứt của dân tộc chúng ta chính là “sự sợ hãi chính trị” và “nền chính trị tạo sự sợ hãi” khiến người dân không dám vùng lên đòi lại quyền sống đã bị tước đoạt của chính mình.

Bên cạnh chính sách đàn áp và kết tội “phản động” của chế độ Cộng sản Việt Nam (CSVN) đối với các nhà hoạt động yêu nước khiến nhiều người Việt trong nước đâm “sợ chính trị”, còn có những nguyên nhân khác mà đồng bào chúng ta, ngay cả người Việt ở hải ngoại, cũng mang mặc cảm/thành kiến rất tiêu cực này, đó là vì:

1. Chưa thấu rõ ý nghĩa của chính trị, đặc biệt là cụm từ “làm chính trị”.

2. Kinh nghiệm đau thương đã đưa đến những thành kiến lệch lạc về chính trị.

3. Bị đầu độc do chính sách nhồi sọ của chế độ CSVN cho rằng “chính trị và đảng phái là xấu”.

Để bỏ đi thành kiến về chính trị và có một thái độ tích cực đối với vận mệnh của đất nước đang bị một guồng máy chính trị sai lầm làm ruỗng nát, bài viết này muốn chia sẻ một số ý niệm cập nhật về chính trị của thế giới ngày nay và ý thức cần có để đương đầu cũng như xóa bỏ nền móng “chính trị của sự sợ hãi”.

Chính trị là gì?

Theo các chuyên gia về chính trị học, có nhiều cách hiểu hay định nghĩa về chính trị khác nhau. Các khái niệm đúc kết từ nhiều khuynh hướng, cả nghĩa hẹp và rộng bao gồm:

1. Chính trị là một nghệ thuật và khoa học về phép cai trị, cách phân phối tài nguyên và trách nhiệm, cũng như cách tổ chức và điều hành một quốc gia.

2. Chính trị là một nghệ thuật và khoa học xử thế để tạo ảnh hưởng và thực hiện ý tưởng hay ước muốn của mình.

Thí dụ trong một tổ chức xã hội, kinh tế, tôn giáo … con người vận dụng khả năng của mình nhằm đạt tới một điều gì đó (như tầm ảnh hưởng, sự kính trọng, tiền bạc, quyền lực, không gian hay nơi chốn, vị trí, quan điểm, thành viên v…v…) thì đều là các hoạt động mang tính chính trị. Đặc biệt, con người không thể làm việc này một mình nên phải liên kết/kết đoàn với những người chung một mục tiêu để hành động.

Nhu cầu “kết đoàn”, tạo “liên minh” hay “phe phái” đã được nhà nghiên cứu động vật của Hòa Lan cũng là một thành viên của Viện Hàn Lâm Khoa Học Hoa Kỳ, Tiến sĩ Frans De Waal – tác giả cuốn sách nổi tiếng “Chimpanzee Politics and Our Inner Ape” (Chính trị của loài vượn và con người hoang sơ trong chúng ta) đã kết luận là sinh hoạt xã hội của loài vượn cũng mang tính “chính trị”. 

Khuynh hướng “kết đoàn/liên minh” (forming coalition) đã khiến con người trở thành những “động vật chính trị bẩm sinh” (natural political animals). 

Chúng ta để ý ngay từ các em nhỏ trong gia đình hay lớp học, giữa 3 em là thường đã có 2 phe; tùy việc các em đang nhắm đến là gì mà một bé đang thuộc phe này có thể đổi sang phe khác. Nếu một em cảm thấy bị lẻ loi, sẽ có thể đi tìm sự hỗ trợ/đồng thuận từ một người bạn khác hay từ bố mẹ.

Do đó, chính trị hiểu theo nghĩa rộng, bàng bạc trong mọi lãnh vực hoạt động của con người cùng đi tìm một mục tiêu và giá trị chung. Trong tương quan này, dù kết hợp với người khác để thực hiện mục tiêu của mình hay để vô hiệu hóa sự cản trở của người khác thì đều là những hoạt động mang tính chính trị.

Trong một quốc gia chưa có cơ hội sinh hoạt chính trị rộng mở với một nền dân chủ đích thực như Việt Nam, cách hiểu chính trị theo định nghĩa 2 ít được biết đến. Do đó mà thường có những ngộ nhận về việc tham gia các sinh hoạt mang tính chính trị là “làm chính trị” (hay “tham chính”).

Thành kiến: Làm chính trị là xấu

Vì là nạn nhân của các hệ thống chính trị độc tài, thực dân, cộng sản … và phải kinh qua các cuộc chiến khốc liệt gắn liền với các thể chế chính trị, nên người Việt Nam có thành kiến với “làm chính trị” mà quên mất những điều căn bản sau đây:

1. Như tất cả mọi sinh hoạt trong đời sống, không có chính trị xấu mà chỉ có người xấu làm chính trị. Tuy làm chính trị là phải có sự thắng thua trên chính trường, nhưng nếu người làm chính trị không dùng những thủ đoạn xấu để tranh giành ảnh hưởng hay quyền lực thì sự cạnh tranh đó lành mạnh không khác gì mọi nỗ lực ganh đua khác trong cuộc sống như thi tuyển vào một hãng xưởng, trường học, các tiệm ăn cố gắng nấu ngon, giá rẻ để câu khách … Ganh đua không có nghĩa là tiêu diệt, trừ khử nhau. 

Trong xã hội văn minh của loài người hiện nay, ganh đua là làm tốt hết sức mình để tạo ảnh hưởng, là đi tìm sự đồng thuận bằng thuyết phục chứ không bằng ép buộc hay bạo lực.

2. Với định nghĩa 1, chúng ta thấy “làm chính trị” là điều cần thiết để đem lại ổn định và phát triển cho xã hội hay quốc gia nếu người tham chính có tâm tốt và cùng xây dựng một hệ thống chính trị tốt đẹp để phục vụ người dân. 

Thử tưởng tượng một xã hội không có ai ra tham chính, tất nhiên guồng máy điều hành quốc gia sẽ không có, và xã hội đó sẽ như thế nào? ai bảo ai nghe? Do đó, xã hội phải biết mang ơn và khuyến khích người ra tham chính, thay vì có thái độ chê bai/xa lánh/bài bác người có lòng muốn phục vụ xã hội qua guồng máy chính quyền.

Nếu chúng ta coi rẻ/khinh miệt hoặc sợ chính trị mà không tham chính hoặc góp phần xây dựng một hệ thống chính trị lành mạnh, tức là chúng ta đã mặc nhiên để cho người khác định đoạt vận mệnh của chính mình vì hệ thống chính trị của một quốc gia bao trùm lên mọi lãnh vực của đời sống. 

Các hệ quả tốt, xấu trong một xã hội thường là do hệ thống chính trị của xã hội đó đem lại. Người tốt không can dự vào guồng máy chính trị tức là để cho kẻ xấu có cơ hội thao túng, hoành hành. Ngược lại, tham gia để xây dựng một guồng máy chính trị tốt, phục vụ cho con người chính là việc làm từ thiện mà trái tim nhân ái của con người luôn hướng tới.

Người có lòng tốt nhưng sợ hai chữ chính trị và chỉ muốn làm việc từ thiện (như cứu giúp người nghèo) tức không nhìn ra cái gốc của vấn đề là guồng máy chính trị lạc hậu, tham ô, tàn bạo sản sinh ra muôn vàn những vấn nạn và khổ đau triền miên cho xã hội. Việc từ thiện này rất đáng quý nhưng có nghĩa là sẽ phải suốt đời chạy theo “băng bó các vết thương xã hội” không ngừng “chảy máu” đó. Diệt trừ cái gốc độc tài chính là việc làm Từ Thiện thích đáng và lớn lao nhất cho đất nước chúng ta ngày hôm nay.

3. “Làm chính trị” hay không, công dân một nước đều phải có bổn phận chính trị (bỏ phiếu, tôn trọng luật pháp … ), có quan điểm chính trị (hỗ trợ dân chủ, chống độc tài, cộng sản, tham nhũng, ghét cái ác, ủng hộ cái thiện …), hoạt động chính trị (lên tiếng, biểu tình hay tham gia các buổi hội thảo ủng hộ nhân quyền, chống quân xâm lược … )

Chính trị nằm trong mọi sinh hoạt của đời sống

Theo định nghĩa 2, một nhà hoạt động, tin tưởng vào một điều gì là đúng, là tốt đẹp và muốn thực hiện điều đó; trước hết họ phải đi tìm đồng minh, tức những người cùng chia sẻ một suy nghĩ/lý tưởng nào đó; hoặc đi tìm những người khác ý kiến rồi thuyết phục họ đồng thuận với mình. Với định nghĩa này, chính trị nằm trong mọi lãnh vực và sinh hoạt của đời sống. 

Trong khynh hướng tự nhiên “đi tìm đồng minh và kết đoàn” này của nhân loại, người có niềm tin mãnh liệt còn chủ động đi thuyết phục cả những người trong một tổ chức khác tham gia tổ chức, tôn giáo hay đảng phái của mình. Sự cạnh tranh này không có nghĩa là xấu nếu nó được thực hiện một cách trong sáng, đó là:

1. Không cưỡng bách; không dùng bạo lực hay sự đe dọa; làm trong tinh thần tương kính đối tượng, tôn trọng sự chọn lựa của người khác.

2. Không “nói xấu” hay tấn công một cách phi nghĩa; tức là vạch ra những hay dở trên tinh thần xây dựng và dựa vào sự thật – không bịa đặt, không phóng đại tô mầu để làm sai sự thật.

Chính sách đe dọa và bạo lực đối với các hoạt động chính trị tại Việt Nam

Làm sao khắc phục và chiến thắng?

Mục tiêu của chế độ CSVN là duy trì quyền lực độc tôn cho nên cấm đoán mọi phản biện, mọi sinh hoạt đảng phái và ngăn cản sự thành hình của mọi tổ chức nằm ngoài luồng kiểm soát của chế độ. Song song, họ còn đưa người vào len lỏi, thao túng các tổ chức kể cả tôn giáo, và buộc tội “chính trị” cho tất cả mọi hoạt động quy tụ quần chúng. Chính sách dùng bạo lực, gieo nghi ngờ và cấy sợ hãi trong quần chúng đã phần nào tạo thêm những phản ứng tiêu cực về các hoạt động hay hành xử chính trị.

Chính sách này cũng được áp dụng tại các nước cựu cộng sản và độc tài ở khắp nơi trên thế giới chứ không chỉ riêng gì tại Việt Nam. Vậy chúng ta giải thích ra sao khi, với dòng lịch sử hào hùng của dân tộc, mà Việt Nam lại là một trong 4 quốc gia cộng sản duy nhất còn sót lại trên thế giới? và tại sao 3 trong 4 quốc gia cộng sản còn sót lại đều là Á Đông (Trung Quốc, Bắc Triều Tiên và Việt Nam)?

Phải chăng vì người dân ba quốc gia Á Đông bất hạnh này có chung 2 nhược điểm là (1) Mặc cảm ghét/sợ chính trị vì thiếu hiểu biết về chính trị, do đó thiếu ý thức về chính trị, và (2) Thiếu chủ động vì quá “tôn trọng tôn ti trật tự” dù đây là một trật tự phi lý khi chủ nhân của đất nước bị chính những kẻ “công bộc” bóc lột, trấn áp bằng thứ “thẩm quyền tuyệt đối” tự phong.

Nếu quả đúng như vậy, thì việc từng công dân Việt Nam chủ động nắm lấy vận mệnh của chính mình – không thờ ơ, thụ động chờ đợi hay giao khoán cho người khác làm hộ; Và vượt qua mặc cảm chính trị để tham dự vào mọi sinh hoạt đưa đến sức mạnh chuyển hóa chung cho tình trạng chính trị lạc hậu của đất nước, chính là đập vỡ thành trì của bạo lực và đem lại vận hội mới cho dân tộc.

Xã hội Dân Sự là chìa khóa giúp vượt qua sợ hãi

Sự xuất hiện gần đây của những đoàn thể như hội Bảo vệ dân oan, hội Bầu bí tương thân, hội Phụ nữ nhân quyền, hội Anh em dân chủ, hội Cựu tù nhân lương tâm… cho thấy là phương tiện truyền thông hiện đại đã giúp con người vượt qua những trở ngại không gian và cấm đoán để tìm đến nhau, giúp nhau vượt qua sự sợ hãi, gia tăng ý thức về chính trị, và cùng bắt tay thực hiện những điều muốn làm mà không còn chờ đợi sự cho phép từ chế độ CSVN. 

Khi người dân tự ý thức kết đoàn để giúp nhau thăng tiến thì đó là khởi điểm của sự phát triển xã hội dân sự.

Xã hội dân sự (XHDS) khởi đi từ nhu cầu “kết hợp” tự nhiên của con người trong phản ứng sinh tồn và cạnh tranh (lành mạnh) để thăng tiến; do đó, không thể nói là XHDS “phi chính trị”, nhất là trong hoàn cảnh độc tài chính trị trên đất nước ta ngày hôm nay.

Sinh hoạt XHDS giúp người dân tự chủ hơn, mạnh dạn hơn để tỏa rộng thành một phong trào chuyển quyền lực từ thiểu số độc quyền sang đại khối dân tộc.

Khi nằm ngoài sự chi phối của nhà nước độc tài, những đoàn thể xã hội dân sự không chỉ đại diện cho tiếng nói độc lập của người dân mà còn là nơi đưa ra những yêu sách để đòi hỏi nhà cầm quyền phải giải quyết theo nguyên vọng tập thể. Và khi có nhiều yêu sách của tập thể, các xã hội dân sự sẽ biến thành nơi giám sát các hoạt động của chính quyền và trở thành nền tảng của đa nguyên về chính trị.

Qua những phân tích nói trên, chúng ta thấy rằng sự sợ hãi chính trị không chỉ làm hại cho quyền tự do lập nhóm, lập hội của mỗi công dân mà còn giúp cho guồng máy cai trị bằng sự sợ hãi tiếp tục ngự trị trên đất nước. 

Hãy cùng tháo gỡ vòng kim cô của “sự sợ hãi” trên đầu dân tộc bằng cách xóa bỏ thành kiến về chính trị và hăng hái tham gia mọi sinh hoạt đấu tranh để đem lại những thay đổi rốt ráo nhất cho Việt Nam.

Trần Diệu Chân, Ph.D

** Ts. Trần Diệu Chân đã miệt mài đóng góp cho nỗ lực chung hướng đến dân chủ và nhân quyền cho Việt Nam từ 1982 đến nay.

Nguồn tham khảo:

1. Johnson, Eric Michael. “Frans de Waal on Political Apes, Science Communication, and Building a Cooperative Society”
http://blogs.scientificamerican.com/primate-diaries/2011/07/11/frans-de-waal/

2. Kinsey, Todd. “All of Life is Politics”.
http://toddkinsey.com/blog/2012/01/18/all-of-life-is-politics/

3. Hanley, James. “What Is Politics?”
http://ordinary-gentlemen.com/blog/2010/12/21/what-is-politics

4. Heywood, Andrew. “What is politics?”
andrewheywood.co.uk/documents/What%20is%20politics.doc

‎5. Modebadze, Valeri. “The term politics reconsidered in the light of recent developments” (2010)
http://www.econstor.eu/bitstream/10419/54647/1/644242132.pdf